MENYUSURI PEWARIS
BRUNEI DI KARAMBUNAI
Roslan Haji Masran
Pelajarilah
nasab-nasab kalian yang dengan itu kalian dapat menyambung tali silaturahim.
Sebab, menyambung silaturahim dapat mendatangkan kasih-sayang dalam keluarga,
mendatangkan harta dan memanjangkan usia.
-(Riwayat Al-Tirmizi)-
Pengenalan
Perkataan menyusuri terbit daripada kata dasar susur
manakala menyusur bermaksud antaranya menyelidik atau meneliti asal usul
sesuatu (1). Dalam konteks pembentangan ini ia bersesuaian
dengan tajuk menyusuri pewaris Brunei di Karambunai bermaksud menyelidiki atau
meneliti asal usul pewaris Brunei di Karambunai. Asal usul pewaris Brunei di
Karambunai amat sinonim dengan Kesultanan Brunei kerana Karambunai yang
letaknya dalam jajahan tulin Mengkabong adalah milik kepada Pengiran Abd Rauf
Ibnu Pengiran Abd Rajid (2) yang merupakan kerabat
terdekat Sultan Brunei.
Perkataan pewaris terbit daripada kata dasar waris yang
bermaksud orang yang berhak menerima pusaka orang yang telah meninggal dunia.
Pewaris pula bermaksud orang yang mewarisi. Dalam konteks artikel ini, pewaris
yang berhak mendapat bahagian sesuatu pusaka berpandukan kepada hukum faraid (3). Artikel ini akan merujuk kepada Salasilah
Pengiran-Pengiran di Karambunai dan berasaskan Triti yang berlaku antara
Pengiran Jalaludin Ibnu Pengiran Abd Rauf dengan British Charted Company pada
tahun 1898 iaitu Pengiran Jalaludin Ibnu Pengiran Abd Rauf menjadi pentadbir
pusaka Pengiran Abd Rauf (4). Oleh itu yang dimaksudkan dengan Pewaris Brunei
dalam tajuk artikel ini merujuk kepada waris Pengiran Abd Rauf, waris Pengiran
Jalaludin dan Waris Pengiran Siti
Fatimah.
Latar Belakang Kajian
Lokasi Kajian
Karambunai amat terkenal sehingga keperingkat antarabangsa
kerana Karambunai merupakan destinasi pelancong bertaraf antarabangsa yang
sering menjadi tumpuan pelancong pelancong dari serata dunia (5). Suatu ketika dahulu Karambunai terletak dalam kawasan
sungai tulin Pengiran Abdul Rauf Ibnu Pengiran Abdul Rajid yang merupakan
kerabat Sultan Brunei (6). Sultan sultan Brunei yang memerintah sezaman
dengan Pengiran Abdul Rauf dan Pengiran Abdul Rajit ialah Sultan Omar Ali Saifuddien I (1740-1795)
, Sultan Muhammad Tajuddin alam
I (1795-1804), Sultan Muhammad Jamalul Alam I (1804),
Sultan Muhammad Tajuddin alam
I (1804-1807), Sultan Muhammad Kanzul Alam (1807-1826), Sultan Muhammad
Alam - Kanzul Alam II (1826-1828), Sultan Omar Ali Saifuddin II (1828-1852) dan
Sultan Abdul Momin (1852-1885) (7).
Kedudukan Karambunai dalam peta jajahan tulin kesultanan
Brunei di North Borneo (8).
Latar Belakang Penduduk
di Karambunai
Dalam artikel ini, akan merujuk kepada penduduk berbangsa Brunei
yang menduduki kawasan Karambunai. Kebanyakan bangsa Brunei yang menetap di
Karambunai sejak munculnya nama Karambunai itu sendiri telah berkahwin dengan
penduduk setempat yang berbangsa Bajau. Jika kita merujuk kepada taburan
penduduk pelbagai kaum di Sabah dalam tahun 1870-an (9), suku
kaum Bajau merupakan suku kaum utama yang terdapat di Kawasan Karambunai
termasuk dalam jajahan tulin Pengiran Abdul Rauf.
Kawasan pemerintahan Kesultanan Brunei terletak di Pantai
Barat Sabah manakala Pantai Timur pula di bawah kawalan Kesultanan Sulu (10). Hal ini menunjukkan bahawa bangsa Brunei banyak mendiami
Pantai Barat Sabah termasuklah di Karambunai. Pada abad ke 19, pembahagian
Negeri Sabah kepada tiga zon pentadbiran juga merupakan kesulitan untuk
menentukan suku kaum yang menjadi penduduk tetap di Sabah. Hal ini kerana pada
abad ke 16, Sabah merupakan jajahan kesultanan Brunei, kemudian pada abad ke 19
pula sebahagian besar wilayah di Pantai Timur Sabah dari Teluk Marudu hingga
Sungai Sibuku diserahkan oleh Sultan Brunei kepada Sultan Sulu. Kawasan
pedalaman pula ditadbir secara bebas oleh ketua-ketua pribumi atau tokoh yang
mendapat sokongan atau kepercayaan daripada penduduk di kawasan tersebut (11).
Ketiadaan sempadan yang jelas di antara ketiga-tiga zon pentadbiran
itu menyebabkan penduduk dari sebarang kawasan tersebut bebas bergerak masuk
dari satu kawasan ke kawasan yang lain. Kesukaran ini menyebabkan kebanyakan
pegawai syarikat British Berpiagam Borneo Utara British (SBBUB) mengklasifikasikan
kelompok Melayu Muslim dan Masyarakat Pagan. Masyarakat Melayu Muslim merujuk
kepada masyarakat yang tinggal di pesisir pantai dan menganut agama islam
manakala masyarakat pagan pula ialah masyarakat yang mendiami kawasan pedalaman
dan mengamalkan kepercayaan animisme. Masyarkat Melayu Muslim terdiri daripada
suku kaum Bajau, Iranun, Suluk, Melayu Brunei, Bisaya, Kedayan, Tidong, dan
termasuk juga masyarakat Dusun dan Murut yang telah menganut agama Islam.
Masyarakat pagan pula terdiri daripada suku kaum dusun dan murut den sub-kelompok
masing masing yang tidak menganut agama Islam (12) .
Asal Usul Bangsa
Brunei di Karambunai.
Salasilah Pengiran-Pengiran di Karambunai.
Karambunai asalnya merupakan kawasan sungai tulin Pengiran Abd Rauf Ibnu Pengiran Abd Rajid. Asal usul Pengiran-Pengiran di Karambunai amat berkait rapat dengan Peristiwa Kapal Karam oleh Pengiran Besar Abdullah di Karambunai dalam pertengahan abad ke 18. Pengiran Besar Abdullah merupakan salah seorang anak pengiran Abdul Rauf, Penguasa Mengkabong dan kekanda kepada Pengiran Jalaluddin (13). Sejarah lisan menyatakan bahawa terbitnya Karambunai ialah berasal daripada peristiwa orang Brunei karam. Oleh itu, penduduk tempatan di Karambunai ketika itu mengatakan "Karam Brunei". Sejak itu, tempat karamnya orang Brunei yang diketuai oleh Pengiran Abdullah dinamakan Karambunai. Pengiran Abdullah bersama pengikutnya ketika itu membuka penempatan dan menetap di sana sehinggalah waris Brunei iaitu Pengiran - Pengiran di Karambunai.
Karambunai asalnya merupakan kawasan sungai tulin Pengiran Abd Rauf Ibnu Pengiran Abd Rajid. Asal usul Pengiran-Pengiran di Karambunai amat berkait rapat dengan Peristiwa Kapal Karam oleh Pengiran Besar Abdullah di Karambunai dalam pertengahan abad ke 18. Pengiran Besar Abdullah merupakan salah seorang anak pengiran Abdul Rauf, Penguasa Mengkabong dan kekanda kepada Pengiran Jalaluddin (13). Sejarah lisan menyatakan bahawa terbitnya Karambunai ialah berasal daripada peristiwa orang Brunei karam. Oleh itu, penduduk tempatan di Karambunai ketika itu mengatakan "Karam Brunei". Sejak itu, tempat karamnya orang Brunei yang diketuai oleh Pengiran Abdullah dinamakan Karambunai. Pengiran Abdullah bersama pengikutnya ketika itu membuka penempatan dan menetap di sana sehinggalah waris Brunei iaitu Pengiran - Pengiran di Karambunai.
Struktur Pentadbiran
Kesultanan Brunei
Pendahuluan
Pada zaman Sultan Bolkiah, Brunei mempunyai kawasan jajahan
yang luas sehingga Kepulauan Sulu dan mencapai zaman kegemilangannya. Di bawah
pemerintahan Sultan Bolkiah, ramai saudagar Eropah berkunjung ke Brunei,
menyebabkan Brunei dan Borneo menjadi terkenal dalam kalangan saudagar itu.
Sultan Brunei juga mengadakan hubungan diplomatik dengan Raja Raja di
Indonesia, dan juga dengan Negeri China. Zaman kegemilangan pemerintahan Brunei
tersebut bukan sahaja meliputi keseluruhan Pulau Borneo, seperti Sambas, Tanjung
Pura, Kota Waringan, Banjarmasin, Pasir, Kutai, Bolongan, dan lain lain bahkan
Pulau-Pulau Suluk, Palawan, Keramian sehingga Seludang (Luzon), iaitu
daerah-daerah yang sekarang dikenali sebagai Filipina (14).
Sejarah merekodkan bahawa Negeri Sabah pernah berada di
bawah pengaruh Kesultanan Brunei sebelum ditadbir oleh Syarikat Berpiagam
Borneo Utara British (SBBUB) bermula pada tahun 1881. Terletak di Utara Pulau Borneo,
'Sabah' merupakan nama yang diberikan oleh Kesultanan Brunei kepada Wilayah
yang menjadi sebahagian daripada jajahan kesultanan tersebut pada akhir abad 16
(15). Bagi Kerajaan Brunei, Sabah meliputi seluruh bahagian
Utara Pantai Barat, dari Sungai Sulaman hingga ke Teluk Marudu dan dari Sungai
Paitan serta seluruh Wilayah Pantai Timur sejauh Sungai Sibuku yang meliputi
Wilayah Paitan, Sugut, Banggaya, Labuk, Sandakan, Kinabatangan, dan Mumiang.
Termasuk juga dalam Wilayah ini ialah kawasan Kimanis, Benoni, Teluk Gaya,
Teluk Sepanggar, dan Pulau Bangi (16).
Semasa Perang Saudara di Pulau Cermin yang berlarutan selama
12 tahun, Sultan Muhyiddin (1673-1690) telah berjanji menyerahkan sebahagian
besar Wilayah Pantai Timur Sabah dari Teluk Marudu hingga Sungai Sibuku kepada
Sultan Sulu sebagai membalas jasa sekiranya Sultan Sulu membantu mengalahkan
Sultan Abdul Hakkul Mubin (1661-1673) dalam peperangan merebut taktha Kesultanan
Brunei ketika itu (17). Hal ini telah
menyebabkan Wilayah Sabah dibahagikan kepada dua zon pentadbiran Kesultanan iaitu
di Kawasan Pantai Barat Sabah dimiliki oleh Kesultanan Brunei dan kawasan
Pantai Timur Sabah pula dimiliki oleh Kesultanan Sulu.
Setelah kedua-dua zon pentadbiran milik Sultan Brunei dan
Sultan Sulu diserahkan oleh kedua-dua Sultan tersebut kepada (SBBUB) (18) pihak SBBUB telah menggunakan nama Borneo Utara (North Borneo)
bagi wilayah tersebut dan nama itu dikekalkan sehingga berakhirnya zaman pemerintahan
kerajaan kolonial British di negeri Sabah pada tahun 1963.
Struktur Pemerintahan
Kesultanan Brunei
Kerajaan Brunei mengamalkan sistem kesultanan yang
berkonsepkan sistem pemerintahan islam. Raja di lihat sebagai wakil Tuhan atau
Khalifah. Sultan atau Yang di Pertua melambangkan kuasa yang tertinggi dalam Negeri
Brunei. Sistem pemerintahan Kesultanan Brunei membahagikan wilayah
pemerintahannya kepada tiga bahagian iaitu bahagian pertama kawasan yang di
perintah terus yang meliputi Brunei, Sabah dan Sarawak; bahagian kedua,
bahagian wilayah naungan iaitu negeri mengiktiraf Kerajaan Brunei meliputi
Sambas hingga ke Bolongan; bahagian ketiga, wilayah di sekitar Kepulauan
Filipina iaitu Mindanao di bawah Kesultanan Mindanao, Kepulauan Sulu da
Kepulauan di utara Filipina seperti Luzon di bawah Raja Manila.
Struktur pemerintahan dan kedudukan jawatan dalam kerajaan
Brunei adalah seperti berikut, mengikut hierarki iaitu Sultan sebagai Yang Di
Pertua, Wazir, Cheteria, Menteri dan Ketua Kampung. Sultan, Wazir dan Cheteria
adalah daripada golongan bangsawan, manakala menteri dan ketua kampung bukan
daripada golongan bangsawan. Selain Ketua Kampung, yang dipilih oleh penduduk
bawahnya, lantikan lantikan lain yang dilantik secara langsung dengan
pengetahuan dan kebenaran Sultan (19).
Sistem Pentadbiran
Wilayah Kesultanan Brunei di Pantai Barat Sabah
Setelah melihat corak pentadbiran tradisional Kerajaan
Brunei, adalah perlu juga untuk mengkaji sistem pentadbiran tanah di Brunei,
sebab kajian ini nanti akan memudahkan kita memahami proses penyerahan dan
pemajakan tanah yang berlaku pada tahap kedua abad ke 19. Semasa zaman
kegemilangan, Kerajaan Brunei pada kurun ke 16 dan 17 mempunyai wilayah jajahan
yang sangat luas. Satu sistem unik digubal bagi membahagikan kawasan
jajahannya. Sistem ini bertujuan untuk mewujudkan keseimbangan kuasa antara
pihak Sultan, wazir dan lain-lain penguasa yang dilantik oleh Sultan.
Kuasa Pusat terletak pada kuasa Sultan yang dipanggil sebagai
negeri, manakala wilayah lain dibawah pemerintahan Sultan dipanggil sebagai
jajahan ataupun Sungai. Pada tahun 1870 dan 1880an terdapat beberapa wilayah
jajahan Kerajaan Brunei yang terletak dikawasan Pantai Barat Sabah iaitu
Tempasuk, Tuaran, Menggatal, Mengkabong, Inanam, Api-Api, Simbulan, Tanjung
Aru, Putatan, Kinarut, Kawang, Panglat Besar, Panglat Kecil, Papar, Benoni,
Kimanis, Bongawan, Membakut, Padas Klias dan Pandai Damit. Setiap tanah jajahan
ini dikenali mengikut sungai-sungai seperti wilayah jajahan Putatan adalah dari
ulu ke hilir Sungai Putatan. Berdasarkan sistem pentadbiran Kerajaan Sultan
Brunei masa itu, jajahan dibahagikan kepada dua kategori, pertama pemilikan
rasmi dan kedua pemilikan yang diwarisi. Pemilikan rasmi pula dibahagiakan
kepada dua, iaitu Sungai Kerajaan
yang dimiliki oleh Sultan dan kedua Sungai
Kuripan dimiliki oleh menteri menteri yang digelar sebagai wazir. Pemilikan
jajahan ini tidak boleh diwarisi secara turun-temurun.
Kategori kedua jajahan ialah Sungai Tulin, Ianya merupakan penurunan kuasa turun temurun, tanpa
melalui proses pentadbiran kuasa. Tanah tulin ini merupakan tanah milik
peribadi Sultan, para menteri dan pembesar pembesar kerajaan Brunei atau
Pengiran. Sultan masih mempunyai hak kedaultan ke atas tanah tulin, tapi
pemilik tanah tulin berkenaan mempunyai hak dan boleh mentadbir serta mengutip
cukai. Pemilik tanah tulin perlu melaksanakan pentadbiran mengikut peraturan
yang ditetapkan daripada kuasa pusat dan perlu juga membayar sejumlah cukai
kepada pusat.
Berbeza dengan Sungai Kerajaan dan Sungai Kuripan, Sungai Tulin
atau pesaka boleh diwarisi secara turun temurun. Ianya juga boleh di jual,
kecuali dalam kes yang melibatkan kuasa dari luar negara perlu mendapatkan
persetujuan Sultan. Sebagai contohnya, pada abad ke 19 apabila pemajakan tanah
yang diperolehi oleh A.H. Everret melalui perjanjian yang ditandatangani pada
23 June 1883 dengan Sultan Abdul Mumin (1853-1885) untuk meneroka galian di
beberapa wilayah jajahan Brunei, hak meneroka galian diberikan di 15 jajahan
termasuk Belait, Tutong, Limbang, Temburong, Lubi, Bakob Linggongan, Bangawan,
Kawang dan Tuaran selama 15 tahun. Mengikut pejanjian tersebut, Everret perlu
membayar 500 dollar setiap tahun kepada Sultan atau waris pengantinya. Sebagai
tambahan, perlu membayar 4,000 dollar setiap tahun bagi pemilik setiap sungai
tulin. Sekiranya Sungai Tulin berkenaan dimiliki oleh Sultan, bayaran tersebut
diberi terus kepada Sultan, dan kepada pewaris selepas kematiannya (20).
Perjanjian Awal dan
Pengukuhan Kuasa Barat 1763-1881 di Borneo Utara (Sabah)
Persaingan antara kuasa kuasa maritim Eropah dalam menguasai
rantau Asia Tenggara menjelang abad ke 17 telah menyaksikan satu pertembungan
antara nilai nilai politik dan ekonomi yang merubah sejarah rantau ini daripada
period kolonialism domestik kepada kolonialism Barat. Kejayaan kuasa Belanda
melalui Verenigde Oostindische Compagnie - VOC menguasai kerajaan tradisi Pulau
Pulau Indonesia telah memberi impak kepada negara eropah yang lain. Kuasa VOC
yang lebih luas berbanding dengan Syarikat Hindia Timur Eropah yang lain adalah
faktor utama kepada kejayaan pada abad ke 17 dan abad ke 18 manakala British
melalui English East India Company (EEIC) yang diasaskan pada tahun 1600 adalah
jauh ketinggalan dalam membangunkan empayar perdagangan khususnya di peringkat
awal penubuhannya kerana bidang kuasa maritim yang terhad (21).
Pulau Balambangan ialah sebuah pulau di Kudat yang terletak
di hujung utara pulau Borneo di Sabah. Ia terletak di dalam Bahagian Kudat dan
terletak kira-kira 3 kilometer di barat Pulau Banggi. Pulau ini merupakan
antara lokasi pertama di mana pedagang British mendirikan kedai jual beli,
pihak British menamakan pulau ini Felicia Island.
Pada 1761, Pegawai Syarikat Hindia Timur Inggeris Alexander
Dalrymple mendapat persetujuan Sultan Sulu untuk menduduki pulau ini. Satu
pelabuhan bebas kemudian diwujudkan untuk kepentingan Britain di sebelah timur
Asia, khususnya, untuk berdagang dengan China. Pelabuhan ini bagaimanapun gagal
bertahan akibat ancaman lanun serta beberapa faktor lain dan akhirnya di
tinggalkan oleh pihak British pada tahun 1805.
Pada Disember 1805, 5 orang anak kapal dari kapal yang karam
bernama "Betsy" berjaya melarikan diri dari Pulau Balambangan dengan
mengunakan perahu kecil walaupun diserang oleh penduduk tempatan, salah seorang
dari anak kapal tersebut meninggal dunia disebabkan kecederaannya.
Menyusuri Pewaris
Brunei di Karambunai
Pendahuluan
Brunei merupakan salah sebuah Kesultanan Melayu yang sudah
lama wujud dan telah direkodkan dalam sejarah sebagai sebuah kerajaan yang
mempunyai pengaruh politik yang besar di rantau sebelah utara Pulau Borneo dan
Kepulauan Filipina. Walau pun kuasa tertinggi pemerintahan berada di tangan
Sultan tetapi dari segi praktiknya, baginda tidak dikehendaki menjalankan
pentadbiran secara langsung dan bersifat holistik.
Dalam sistem pemerintahan Kesultanan Melayu Brunei, salah
satu kuasa penting dan besar Sultan ialah melantik dan pada lazimnya terus
mengurniakan gelaran kepada pembesar-pembesar negara yang terdiri daripada tiga
institusi dalam struktur pentadbiran negara iaitu Wazir, Cheteria dan Menteri (22). Mereka inilah yang membantu Sultan mentadbir
daerah-daerah kekuasaan Brunei yang boleh dibahagikan kepada dua peringkat
pentadbiran, iaitu Kerajaan pusat dan wilayah. Struktur pentadbiran seperti ini
bukannya baru, malah ia telah pun wujud sebelum abad ke 19 lagi.
Struktur ini terus digunakan dalam abad ke 19. Di peringkat
pentadbiran Kerajaan pusat, Sultan dibantu oleh Wazir, Cheteria dan Menteri
(Leyden, 1816-1817:2; Mills, 1960:283; Leys, 1968:121-124; dan Tarling, 1971:4)
manakala pentadbiran di peringkat wilayah diagih-agihkan kepada Cheteria,
Pengiran, Menteri, Syarif dan seterusnya ketua-ketua kampung dan suku suku
kaum. Pelantikan ke atas pembesar pembesar Brunei ini mempunyai prosedur dan
syarat syarat tertentu yang telah ditetapkan meurut adat istiadat Kesultan
Melayu Brunei yang telah diwarisi sejak zaman berzaman. Antara syarat yang
penting ialah orang yang bakal memegang jawatan Wazir biasanya terdiri dari
kerabat DiRaja terdekat atau golongan Raja-Raja Betaras (23),
lazimnya di kalangan adik beradik Sultan yang tiada harapan untuk menaiki
Taktha, sama ada putera gahara atau
sebaliknya, ipar, menantu, anak kemanakan atau bapa saudara Sultan (24).
Di samping memiliki keistimewaan kuasa elit dalam struktur
pentadbiran Kesultanan Melayu Brunei, golongan Wazir dan Cheteria, termasuk
Sultan, juga mempunyai kelebihan dari segi pemilikan kawasan peribadi ke atas
wilayah wilayah dalam empayar Brunei abad ke 19. Di pandang dari sudut kedaulatan
Brunei, seluruh jajahan takluk Brunei adalah milik kepada Sultan sebagai kuasa
tertinggi. Bagaimanapun, Baginda mempunyai kuasa dan hak untuk mengagih-agihkan
wilayah-wilayah ini kepada kaum keluarga Baginda sebagai pemiliknya. Dalam
kumpulan yang menerima anugerah wilayah ini termasuklah golongan Wazir dan
Cheteria.
Berasaskan daripada sehelai warkah Sultan Abdul Momin bahawa
pembahagian wilayah ini dikenali sebagai Sungai Kerajaan, Sungai Kuripan dan
Sungai Tulin. Sungai Kerajaan merupakan wilayah yang dimiliki oleh Sultan yang
sedang memerintah. Seluruh hasil wilayah tersebut adalah milik Sultan. Namun
begitu, kawasan ini tidak boleh diwarisi kepada keturunan baginda kerana ianya
hak kepada pengganti baginda atau Sultan yang baru menaiki takhta. Sementara
itu, Sungai Kuripan pula ialah daerah peribadi golongan Wazir. Segala hasil
Sungai Kuripan kepunyaan mereka.
Sepertimana Sungai Kerajaan, para Wazir, dari segi undang undang tidak boleh
mewariskan kepada anak anak atau waris waris mereka kerana kawasan ini adalah
hak kepada pengganti Wazir seterusnya. Hal ini bermakna pemilikan ke atas
Sungai Kuripan berdasarkan jawatan yang dipegang oleh seseorang dalam kerajaan.
Manakala itu, Sungai Tulin atau Pesaka adalah wilayah yang
dimiliki oleh Sultan dan golongan Pengiran, biasanya kelompok Wazir dan
Cheteria. Segala hasil kawasan Sungai Tulin adalah milik golongan tersebut di
atas. Jika jajahan Sungai Kerajaan dan Sungai Kuripan tidak boleh diwariskan
kepada keturunan pemiliknya, tetapi perkara ini sebaliknya bagi wilayah Sungai
Tulin iaitu ianya boleh diwariskan kepada keturunan mereka kemudiannya. Dalam
pada itu, penduduk yang mendiami dalam kawasan Sungai Kerajaan, Sungai Kuripan
dan Sungai Tulin dianggap sebagai Hamba Kerajaan, Hamba Kuripan dan Hamba Tulin
(25).
Menurut DS Ranjit
Singh, kebanyakan pemilik tanah tulin ini tidak menetap di wilayah jajahan
mereka tapi di inu negeri Brunei. Tanah mereka di jaga dan di tadbir olek wakil
yang di hantar terus dari Brunei atau melantik dalam kepimpinan tempatan
seperti Datuk Amir Bahar, Ketua Jajahan Papar, Datuk Bahar di Kimanis; Datuk
DiGadong di Tutong, Datuk Setia di Putatan dan Pengiran Maharajalela di
Membakut. Satu-satunya waris Sultan Brunei yang menetap diwilayahnya di Sabah
ialah Pengiran Abdul Rauf Ibnu Pengiran Abdul Rajit yang memiliki wilayah
Mengkabong, Tuaran, Karambunai, Inanam, Menggatal, Api-Api, Simbulan, Tanjung
Aru, Kinarut dan Penglat Besar. Pengiran Abdul Rauf Ibnu Pengiran Abd Rajit mengutip
cukai dari penduduk yang menetap dalam wilayah jajahan tulinnya (26).
Sejarah Pengiran
Abdul Rauf Ibnu Pengiran Abdul Rajit
Pendahuluan
Dalam bab ini, Penulis akan menghuraikan tentang latar
belakang Pengiran Abdul Rauf Ibnu Pengiran Abdul Rajit yang pernah disiarkan
dalam Borneo Herald di Arkib Negeri Sabah bahawa beliau telah diisytiharkan
pada tahun 1857 sebagai 'Raja Mengkabong dan Karambunai'. Kedudukan Pengiran
Abdul Rauf Ibnu Pengiran Abdul Rajit sebagai kerabat terdekat kesultanan Brunei
akan dijelaskan selanjutnya berpandukan Salasilah Keturunan Pengiran Pengiran
di Karambunai dan catatan catatan yang direkodkan oleh penulis penulis barat
sezaman dengan pemerintahan dikawasan Sungai Tulin yang dititipkan kepada
beliau melalui wasiat mahupun pengkaji-pengkaji sejarah dalam negara Malaysia
mengenai Pengiran Abdul Rauf.
Catatan Catatan
Sejarah Pengiran Abdul Rauf Ibnu Pengiran Abdul Rajit
Menurut A.H. Everett
...in another
instance, a number of Bajau, originally of Mengkabong, settled permanently in 1879 in Papar and the
overlord of Mengkabong, Pengiran Abdul Rauf, yearly despatched his agents to
collect the poll-tax from them (27).
Menurut D.S Ranjit
Singh dalam buku tulisan nya,
.... The Lingkage
between the centre and the dependencies was forged through the jajahan
hierarchy. Jajahan holders, with few exception
was absentee overloads who spent most of their lives at the Brunei
Capital. The only outstanding example of a Brunei overload who stayed in Sabah seems to have been Pengiran Abdul Rauf, the
owner of Mengkabong, Pengalat Besar, Menggatal, Api-Api, Simbulan, Tanjung Aru,
Kinarut and Pengalat Besar rivers (28).
Menurut Diari H.L.
Leicester, 1-7 April 1879 C.O.874/73
.... Pengiran Rauf was
a close member of the Brunei royal family, but because of some differences with
the Sultan, he choose to stay away from the capital in his tulin rivers, He
usually resided in Mengkabong. In 1879 he was 70 years of age but still
retained "a sound mind and excellent judgement". The Pengiran had his
own flag for the Mengkabong. It was of two descriptions. When used in
Mengkabong, it consisted of red lion with white background. When travelling, it
consisted of a white lion on a red background.
.....In Mengkabong,
the Brunei Overlord Pengiran Abdul Rauf himself took charge of the jajahan
administration and therefore performed the function of the jajahan head chief
as well. The officer under him consisted, in order of importance, of the Datuk
Bandar, the Datuk Temenggung, The Datuk Pemanca and the Orang Kaya Laksamana (29).
Spencer St John ada
mencatatkan pertemuan beliau dengan Pengiran Abdul Rauf seperti berikut
....... at the landing place we met the
nominal ruler of Mengkabong, Pengiran Duroup (Pengiran Abdul Rauf), who had
kindly provided canoes to take us to the point where our walking journey will
commence. We stopped to breakfast at his house, and Monsieur Cuarteron who was
with us, pointed out an intelligent lad, the son of Duroup, who he intended to
raise to power over the surrounding countries and be himself the boy's prime
minister (30).
Menurut Dr Ranjit
Singh D.S. dalam tulisan beliau 'The Making of Sabah 1865-1941' halaman 152, merekodkan seperti berikut,
....concern over the
future of the tulin rivers increased as other parties began to show interest in
Brunei dependencies..
....both the company
and Rajah Charles Brooke became fearful that over powers might entrench
themselves in the region by seeking similar concessions. They thus entered into
flurry of activity, each trying to out bid the other in obtaining the remaining
Brunei rivers. In the race, which ensued, the company in 1882 acquired the
pengalat Besar which belong to Pengiran Rauf. In July 1883, negotiations were
started with Pengiran Rauf for the purchase of his various dependencies, and
though he gave an undertaking not to lease them to any other party without
first offering them to the company, he was for the first time being prepared to
cede only the Pangalat Besar... (31) .
Waris Brunei di Karambunai merupakan kesinambungan daripada
keturunan Kesultanan Brunei atau kata lainnya merupakan kerabat terdekat Sultan
Brunei yang dianugerahkan Sungai Tulin pada zaman pemerintahan Kesultanan
Brunei di Negeri Sabah sebelum British menyerahkan kuasa mentadbir Negeri Sabah
kepada Kerajaan Malaysia.
Surat wasiat bertarikh 18 Rabiul Awal 1238 Hijrah (1822 M), (32) Pengiran Abdul
Rauf Ibnu Pengiran Abdul Rajit telah diberikan hak mewarisi pusaka Sungai Tulin
anugerah Sultan Omar Ali Saiffudin 1 kepada anakandanya Puteri Babau. Kedudukan
Puteri Babau @ Pengiran Anak Siti Khatijah Binti Sultan Omar Ali Saiffudin 1
(1740-1795) dan kedudukan Pengiran Abdul Rauf Ibnu Pengiran Abdul Rajit di
Brunei Darusalam dalam tahun 1800 an. Kawasan Sungai Tulin Mengkabong, Kinarut
Tulin dan separuh Menggatal. Pengiran Jalaludin Ibnu Pengiran Temenggung Abdul
Rauf, bapa saudara kepada Pengiran Abdul Rauf yang merupakan kekanda kepada
bonda Pengiran Abdul Rauf iaitu
Pengiran Anak Siti Fatimah Binti Pengiran Temenggong Abdul Rauf telah
menyerahkan semua hak Sungai Tulin kepunyaannya
kepada Pengiran Abdul Rauf Ibnu
Pengiran Abdul Rajit kerana ketiadaan zuriat. Menurut wasiat berkenaan,
Pengiran Abdul Rauf telah di pelihara oleh Pengiran Jalaluddin seperti anaknya
sendiri sejak kecil dan atas sebab inilah segala Sungai Tulin kepunyaan
Pengiran Jalaluddin diturunkan kepada Pengiran Abdul Rauf (33).
Seperkara yang menarik mengenai perkahwinan dalam kalangan
kerabat Kesultanan Brunei pada zaman ini ialah sungguhpun pernah berlaku
perselisihan atau perbalahan dalam kalangan ahli kerabat misalnya, namun,
semangat kekeluargaan untuk mengukuhkan dan memurnikan semula silaturahim tetap
berlaku. Hal ini kita dapat lihat apabila Puteri Babau telah berkahwin dengan
Pengiran Temenggong Abdul Rauf Pengiran Abdul Rahman keturunan daripada Sultan
Abdul Hakkul Mubin (1661-1673)(34) manakala anakanda
Puteri Babau iaitu Pengiran Anak Siti Fatimah telah berkahwin dengan Pengiran
Abdul Rajit anakanda kepada Pengiran Pemanca Harimau Muhammad Daud Ibnu
Pengiran Abdul Rahman Ibnu Pengiran Anak Badaruddin Ibnu Sultan Muhyiddin
(1673-1690).
Seperkara yang menarik mengenai Pengiran Pemancha Harimau Muhammad
Daud (35) pada tahun 1809, sebuah Kapal Inggeris yang datang ke
Brunei melepaskan anjing yang garang bernama "Si Merah" dapat dikalahkan oleh beliau, Dalam
peristiwa lain... beliau juga berjaya menangkap seekor Harimau kumbang hitam hadiah
Sultan Terengganu yang terlepas dari kandangnya di Balairong Istana... Jesteru
itu, disebabkan peristiwa itu Pengiran Pemancha Pengiran Mohd Daud dikenali
sebagai Pengiran Pemancha Harimau.... Sebelum bergelar Pengiran Pemancha,
beliau sudah disampiri gelaran Pengiran Kerma Indera dan naik lagi menjadi
Pengiran Maharaja Lela....
Sebagaimana yang tercatat
dalam sejarah Brunei, Perang Cermin antara kisah perbalahan dalam
kalangan kerabat Sultan Brunei yang melibatkan Sultan Abdul Hakkul Mubin dan
Sultan Muhiyiddin.(36) Perkahwinan yang
berlaku ini sebenarnya merapatkan kembali hubungan kekeluargaan dalam kalangan
kerabat Kesultanan Brunei. Perkahwinan antara cucu cicit kerabat Sultan Brunei
ini telah melahirkan seorang pemerintah yang disegani iaitu Pengiran Abdul Rauf
(37).
Mengikut catatan dalam rekod Borneo Herald di Arkib Negeri
Sabah pada tahun 1857
, Pengiran Abdul Rauf Ibnu Pengiran Abdul Rajit telah
diisytiharkan sebagai Raja Mengkabong dan Karambunai (38).
Hal ini menjadi persoalan kepada kita, kenapa satu satunya waris
atau Kerabat terdekat Sultan Brunei ketika itu berada di kawasan Sungai Tulin
kepunyaannya berbanding dengan kerabat Sultan Brunei yang lain.
Walaubagaimanapun tiada rekod bertulis yang menyatakan tarikh kedatangan Pengiran
Abdul Rauf ke Mengkabong atau dikenali sebagai 'North Borneo' namun,
dianggarkan kedatangan Pengiran Abdul Rauf ke Mengkabong adalah dalam sekitar
1840 an sewaktu pemerintahan Sultan Omar Ali Saifuddin II (1828-1852).
Menurut catatan 'Sabah and The Baram', (40) dinyatakan bahawa seawal tahun 1847 James
Brooke telah berjumpa dengan Pengiran Abdul Rauf di Gentisan untuk
membincangkan mengenai soal pemajakan kawasan pada tahun 1847 oleh Sultan Brunei kepada British yang
melibatkan kawasan Sungai Tulin kepunyaan Pengiran Abdul Rauf. Sungguhpun
Sultan Brunei telah mengurniakan Sabah kepada Baron Von Overbeck dan Alfred
Dent pada tahun 1877, Sultan Brunei hanya boleh memberi atau menjual hak
tulinnya dan harta pusaka yang diwarisi dan dipunyai oleh kaum bangsawan lain
tidak boleh dipindah milik tanpa merujuk kepada pemilik pemiliknya.
Menurut Tarling dalam catatannya "Sabah and The
Baram" Pengiran Abdul Rauf mempersoalkan tindakan pemajakan Borneo Utara
kepada sindiket Dent-Overbeck yang telah dipersetujui oleh Sultan Abdul Mumin
pada ketika itu. Treacher telah menulis kepada Pengiran Abdul Rauf yang
mengatakan Mengkabong tidak termasuk dalam perjanjian pajakan kepada Overbeck
dan meminta Pengiran Abdul Rauf tidak menggunakan kekerasan dalam
mempertahankan hak tulinnya. Pajakan kepada Overbeck ini telah ditentang oleh
James Brooke kerana menghalang hasratnya untuk mengembangkan pengaruhnya ke
wilayah lain yang di bawah kuasa Sultan Brunei iaitu Borneo Utara.
Sebelum munculnya nama Karambunai, Mengkabong dan Menggatal
merupakan daerah kekuasaan Pengiran Abdul Rauf dan Karambunai adalah termasuk
dalam wilayah Menggatal.(41) Seperti yang telah disentuh
sebelum ini, Pengiran Abdul Rauf merupakan satu satunya waris Sultan Brunei
yang menetap dan menguasai tanah tulinnya di Borneo Utara pada zaman
pentadbiran British sekitar akhir 1880an. Pengiran Abdul Rauf merupakan generasi
ke enam daripada Sultan Muhyiddin jika dilihat dari susur jalur ayahandanya,
Pengiran Abdul Rajit Ibnu Pengiran Pemancha Harimau Daud manakala dari sebelah
ibunya Pengiran Anak Siti Fatimah, Pengiran Abdul Rauf merupakan generasi
keempat dari Sultan Omar Ali Saiffudin 1. Hubungan kekeluargaan ini menunjukkan
bahawa Pengiran Abdul Rauf merupakan Kerabat terdekat dengan Sultan Brunei pada
ketika itu.
Menurut salasilah yang disusun oleh Pusat Sejarah Brunei,
Pengiran Abdul Rauf mempunyai beberapa orang putera dan puteri hasil
perkahwinan beliau dengan beberapa orang isteri antaranya Pengiran Fatimah dan
Pengiran Jamilah. Perkahwinan ini telah melahirkan zuriat antaranya Pengiran
Besar Abdullah, Pengiran Siti Aishah dan Pengiran Jalaluddin. Kemungkinan
semasa penhijrahan Pengiran Abdul Rauf ke Mengkabong, kesemua anak lelakinya
tidak turut serta melainkan puteri beliau iaitu Pengiran Siti Aishah. Menurut
tradisi lisan, Paduka Mat Salleh, pejuang awal kemerdekaan Sabah mempunyai
hubungan kekeluargaan yang dekat dengan kerabat kesultanan Brunei iaitu
Pengiran Siti Aishah yang berkahwin dengan Datu Balu dan melahirkan Paduka Mat
Salleh. Jika hal ini dapat dikaji dan diterima, adalah tidak hairan jika
pemberontakan Mat Salleh berkait rapat dengan pengambilan hak tulin nendanya
Pengiran Abdul Rauf, ketua atau pemerintah Mengkabong pada zaman itu oleh pihak
British.
Namun sebenarnya tidak ada rekod yang mencatatkan dengan
tepat tarikh kelahiran Pengiran Abdul Rauf di Brunei mahupun tarikh kedatangan
beliau ke Mengkabong melainkan catatan penulis barat tentang beliau, wasiat hak
Sungai Tulin daripada Pengiran Jalaluddin kepada beliau kira kira tahun 1822
masihi (1238 hijrah) (43) yang ada dalam simpanan Pusat Sejarah Brunei. Andaian kelahiran dan kedatangan Pengiran
Abdul Rauf dibuat bersesuaian dengan situasi zaman pergolakan politik yang berlaku
di Brunei seiring dengan campur tangan kuasa barat di kawasan jajahan dan
pemerintahan Kesultanan Brunei ketika itu.
Jika dilihat carta kedudukan nenda Pengiran Abdul Rauf iaitu
Pengiran Anak Siti Khatijah Binti Sultan Omar Ali Saifuddin 1 dan bondanya
Pengiran Anak Siti Fatimah Binti Pengiran Temenggong Abdul Rauf, Pengiran Abdul
Rauf Ibnu Pengiran Abdul Rajit di zaman pemerintahan Sultan Omar Ali Saifuddin
II dan Sultan Abdul Mumin adalah daripada nasab perempuan.(44) Tambahan
pula di dalam tahun 1820an sehingga 1850an, keadaan politik di Brunei tidak
stabil kerana berlaku perbalahan dalam kalangan kerabat Sultan Brunei ketika
itu untuk menaiki takhta termasuklah campur tangan inggeris yang mengeruhkan
lagi suasana dalam kalangan kerabat Sultan Brunei ketika itu.
Memandangkan Sungai Tulin kepunyaan Puteri Babau letaknya di
Borneo Utara, dan surat wasiat menyatakan Pengiran Abdul Rauf mewarisi kawasan
Mengkabong, Menggatal dan beberapa Sungai Tulin, tidak hairanlah jika Pengiran
Abdul Rauf berpindah ke Mengkabong. Penghijrahan Pengiran Abdul Rauf antaranya
adalah untuk mengelakkan diri daripada pertelingkahan dalam kalangan kerabat
Sultan Brunei dan untuk mempertahankan hak Sungai Tulin kepunyaannya daripada
jatuh ketangan British. Hal ini bersesuaian dengan penyatan Ranjit Singh bahawa
satu satunya pemilik tulin yang memerintah sungai tulin kepunyaan nya ialah
Pengiran Abdul Rauf.
Oleh yang demikian, pemberian hak tulin melalui surat wasiat
yang di tulis pada 1238 hijrah atau tahun 1822 masihi itu juga antara faktor
utama menyebabkan Pengiran Abdul Rauf berhijrah ke Mengkabong. Pengiran Abdul
Rauf berhijrah ke Mengkabong kerana melalui wasiat yang diturunkan kepada beliau
telah mengukuhkan lagi kedudukannya sebagai empunya atau penguasa Sungai Tulin
tersebut.
Seperkara yang berlaku yang mungkin ada kaitan dengan
penghijrahan Pengiran Abdul Rauf ke Mengkabong dan menetap di sana ialah
kedatangan Pengiran Temenggong Raja Tua Abdul Momin Amirul Faza ke sekitar
Menggatal pada kira kira penghujung tahun 1700 an.
Menurut catatan sejarah yang ditulis oleh Pehin Jawatan
Dalam Seri Maharaja Dato Seri Utama Dr Haji Awang Mohd Jamil Al-Sufri, kira
kira tahun peghujung 1700an, zaman pemerintahan Sultan Omar Ali Saifuddin
1(1740-1795), di wilayah Sabah bertempat sekitar Menggatal, telah terjadi
kekacauan, iaitu orang orang belingingi dan illanun bermaharajalela di perairan
Sabah khususnya di Menggatal, sehingga rakyat dan penduduk di sana susah
mencari nafkah. Untuk mengatasi masalah ini Pengiran Temenggong Raja Tua Abdul
Mumin Amirul Faza telah dititahkan berangkat kesana untuk mengamankan (45).
Jika kita lihat perkaitan antara Pengiran Abdul Rauf dengan
peristiwa ini, adalah tidak keterlaluan jika kita mengandaikan bahawa tujuan
kawasan perairan Mengkabong diamankan oleh Pengiran Temenggong Raja Tua selain
daripada menguatkan perbatasan dan sempadan Kesultanan Brunei dari ancaman
musuh seperti orang orang belingingi adalah kawasan tersebut kepunyaan Puteri
Babau, anakanda kepada Sultan Sultan Omar Ali Saifuddin 1 dan nenda Pengiran Abdul
Rauf.
Pengiran Temanggong Raja Tua dirakamkan dalam sejarah Brunei
seorang yang pintar dan gagah berani dan misi beliau atas titah Sultan berjaya
dilaksanakan. Dipercayai, penghijrahan Pengiran Abdul Rauf adalah selepas
daripada peristiwa ini.
Pengiran Temanggong Raja Tua Abdul Momin Amirul Faza Ibnu
Pengiran Bendahara Anak Untong Ibnu Sultan Abdul Jalilul Jabbar merupakan adik
beradik kepada ibu Sultan Omar Ali Saifuddin 1 iaitu Pengiran Babu Sarbanun
yang menjadi Raja Isteri kepada Sultan Muhammad Alauddin (1730-1737) (46) Alasan ini diperkukuhkan lagi dengan adanya perkahwinan
antara keturunan Raja Tua dengan Keluarga Pengiran Abdul Rauf.
Salasilah Pengiran Temenggong Raja Tua Abdul Momin Amirul
Faza menyatakan Pengiran Besar Abdullah telah berkahwin dengan Dang Bunga, cucu
kepada Raja Tua. Perkahwinan ini telah merapatkan semula hubungan kekeluargaan
dalam kalangan kerabat Kesultanan Brunei ini.
Menurut rekod di Jabatan Perhutanan Sandakan yang terdapat
di Arkib Negeri Sabah, Pengiran Abdul Rauf diberi lesen membalak di Pulau Gaya
oleh Syarikat British North Borneo pada tahun 1884.
Pada Tahun 1876, Jawatan Abu Bakar dan Penyurat DiGadong
telah diarahkan oleh Kerajaan Brunei supaya menemui Pengiran Abdul Rauf, Ketua
di Kawasan Mengkabong. Tujuannya untuk mencari dan menangkap beberapa orang
suku bajau yang bersekongkol dengan Pengiran Maidin yang telah melakukan
rompakan keatas para pedagang cina yang menjalankan kegiatan perdagangan antara
Brunei dan Labuan. Hal ini menunjukkan bahawa Kerajaan Brunei mengiktiraf
Pengiran Abdul Rauf sebagai penguasa atau ketua di Mengkabong malahan pihak
British juga telah diarahkan berjumpa dengan beliau dalam perkara melibatkan kawasan
Sungai Tulin Mengkabong yang dikuasai oleh Pengiran Abdul Rauf.
Melihat salasilah Pengiran Abdul Rauf, beliau adalah nasab
sebelah perempuan iaitu Puteri Babau atau Pengiran Siti Khatijah Binti Sultan
Omar Ali Saifuddin 1 yang berkemungkinan menjadi salah satu faktor kenapa
Pengiran Abdul Rauf berpindah ke Sabah pada ketika itu dan untuk mengelak pertelingkahan dan perbalahan dalam kalangan
golongan istana kerana perebutan kuasa dan taktha. Lagipun Pengiran Abdul Rauf maklum bahawa telah di beri
kuasa hak tanah tulin ke atas Mengkabong, Menggatal dan Kinarut sebagaimana
yang telah diwasiatkan oleh bapa saudaranya Pengiran Jalaluddin.
Terdapat kemungkinan bahawa Pengiran Abdul Rauf berpindah ke
Mengkabong sekitar tahun 1830 an hingga 1840an pada usia antara 30 an ke 40 an.
Andaian ini berasaskan kepada beberapa perkara yang berikut
:
Di batu nisan kepunyaan Pengiran Besar Abdullah Ibnu
Pengiran Abd Rauf bertulis tahun 1243 H (1828 M). Kemungkinan besar tahun ini
merupakan tahun lahir Pengiran Abdullah. Pengiran Abdullah dilahirkan di Brunei
dan dibesarkan dalam kalangan bangsawan kerabat Sultan Brunei. Bersesuaian
dengan Negara Brunei ketika itu yang mengikut catatan sejarah menjadi salah
sebuah Pusat Perdagangan dan Pusat Perkembangan Islam, tidak hairanlah jika
Pengiran Besar Abdullah mendapat pendidikan awal dalam bidang agama dan pandai
menulis jawi sejak di Brunei sebelum berhijrah ke Karambunai. Pemerhatian atas
semua kubur lama di Karambunai mendapati tidak ada satu pun batu nisan lama di
kawasan perkuburan ini yang bertulis kecuali batu nisan Pengiran Besar
Abdullah. Riwayat hidup Pengiran Abdullah akan kita sentuh kemudian melalui
tradisi lisan yang dicerita oleh waris keturunannya.
Pengiran Besar
Abdullah Ibnu Pengiran Abdul Rauf dan keturunannya
Pengiran Besar Abdullah merupakan putera kepada Pengiran
Abdul Rauf dan kekanda kepada Pengiran Jalaludin. Batu nisan Pengiran Besar
Abdullah terdapat di Tanah Perkuburan Kerabat Sultan Brunei di
Karambunai.
Menurut sejarah lisan, Pengiran Abdullah merupakan kerabat
Sultan Brunei yang karam bersama pengikutnya di Karambunai sehingga terbitnya
nama Karambunai iaitu merujuk kepada orang Brunei yang karam.
Sejarah lisan juga menyatakan bahawa Pengiran Abdullah telah
menjadi Imam Besar di Karambunai kerana beliau mempunyai pengetahuan agama dan
ilmu kebatinan yang tinggi. Beliau menjadi pemimpin di Karambunai ketika itu.
Kawasan yang dikenali sebagai Mempangung di Karambunai merupakan tempat tinggal
Pengiran Abdullah bersama isterinya Dang Bunga cicit kepada Pengiran Temenggong
Raja Tua Abdul Momin Amirul Faza.
Pengiran Abdullah mempunyai seorang putera yang bernama
Pengiran Danta atau Pengiran Dewanta dan seorang Puteri yang juga merupakan
anak sulung Pengiran Abdullah bernama Pengiran Halimatulsaadiah.
Pengiran Halimatulsaadiah dan kekandanya Pengiran Danta
dilahirkan dan dibesarkan di zaman persaingan kuasa di antara keluarga Brooke
dan British North Borneo Charted Company untuk memiliki Sungai Tulin milik
kerabat Kesultanan Brunei di Sarawak dan di Sabah.
Pembunuhan Pengiran Besar Abdullah telah mengucar kacirkan
kehidupan keluarga terutama anak anaknya yang masih kecil ketika itu. Pengiran
Besar Abdullah dianggarkan kembali ke rahmatullah sekitar tahun 1870an atau
awal 1880an sebelum ayahnya Pengiran Abdul Rauf lindung pada tahun sekitar
tahun 1885.
Menurut tradisi lisan yang diceritakan oleh Pengiran Danta
kepada anak-anaknya, semasa pembunuhan ayahandanya Pengiran Abdullah, beliau
masih kanak kanak lagi dalam anggaran usia dibawah 10 tahun. Kematian ayahanda
Pengiran Danta dan kekandanya Pengiran Halimatulsaadiah yang telah berusia
belasan tahun ketika itu amat menyedihkan Pengiran Danta sehingga akhir hayatnya.
Tambahan pula selepas beberapa tahun, ibu Pengiran Danta pula meninggal dunia
menyebabkan Pengiran Danta dipelihara oleh kekandanya Pengiran Halimatulsaadiah
ketika itu di Karambunai.
Memandangkan Pengiran Abdullah mempunyai waris tunggal
lelaki iaitu Pengiran Danta, Pengiran Halimatulsaadiah mendapat khabar bahawa
waris tunggal lelaki Pengiran Abdullah juga mahu dibunuh. Atas nasihat
kekandanya, menyuruh Pengiran Danta keluar dari Karambunai bagi menyelamatkan
dirinya memandangkan kekacauan berlaku ketika itu agak hebat. Ketika itu
Pengiran Danta berusia awal belasan tahun. Pengiran Halimatulsaadiah bersama
keluarganya juga keluar dari Karambunai pada zaman kekacauan tersebut. Tradisi
lisan menyatakan bahawa Pengiran Danta telah menuju ke Inanam, Papar, Sandakan
dan akhirnya ke daerah Kudat, menetap dan beranak pinak di Kudat. Sejak
meninggalkan Karambunai, Pengiran Danta tidak pernah kembali ke Karambunai
sehinggalah pada sekitar tahun 1953.
Pada tahun 1953, Pengiran Danta telah pergi ke Karambunai.
Tujuan asal Pengiran Danta adalah mencari kubur ibubapanya dan datuknya
Pengiran Abdul Rauf. Dayang Siti Hafsah pada mulanya tidak mempedulikan dan
tidak kenal Pengiran Danta tetapi apabila Ghani bib Bilal said sepupunya yang
masih tinggal di Karambunai ketika itu memeluk Pengiran Danta dan memberitahu
siapa Pengiran Danta kepada Dayang Siti Hafsah, Dayang Siti Hafsah terus sujud
meminta ampun atas perlakuannya terhadap Pengiran Danta kerana sangkaannya
Pengiran Danta telah meninggal dunia selama ini.
Sewaktu Pengiran Danta hendak kembali ke Kudat, Dayang Siti
Hafsah mengemukakan cadangan kepada Pengiran Danta untuk mengarak Pengiran
Danta dengan diiringi beberapa buah perahu sepanjang Sungai Karambunai dan
Mengkabong agar rakyat tahu siapa Pengiran Danta. Namun, Pengiran Danta menolak
dan hanya meminta dihantar ke Pengkalan dengan perahu yang diikat dengan kain
kuning. Pengiran Danta memberitahu anak anaknya sekembalinya dari Karambunai,
beliau sedih dan jatuh sakit sambil berkata, "Banyak air mata saya
tumpah"! Pengiran Danta masih tidak dapat melupakan peristiwa pembunuhan
ayahnya Pengiran Abdullah. Kekacauan yang berlaku di North Borneo ketika itu
termasuklah penentangan terhadap British menyebabkan British tidak suka kepada
Pengiran Pengiran mahupun Pengikut Pengiran Abdul Rauf.
Usaha British menumpaskan pemberontakan Mat Salleh turut
memberi tekanan kepada pengiran pengiran dan orang orang bajau di Mengkabong,
Inanam dan Menggatal ketika itu. Mereka dituduh bersubahat dengan Paduka Mat
Salleh dan ini antara sebab mereka terpaksa bersembunyi, melarikan diri dan
menukar identiti diri agar tidak dapat dikesan oleh British.
Pengiran Danta telah dikurniakan seramai enam orang putera
dan lima orang puteri. Putera dan Puteri Pengiran Danta ialah Pengiran Saadiah,
Pengiran S Karim, Pengiran Abdul Ghaffar, Pengiran Datuk Haji Sidek, Pengiran
Hajjah Zainun, Pengiran Haji Samad, Pengiran Haji Zakaria, Pengiran Jaleh,
Pengiran Basariah, Pengiran Jaliah dan Pengiran Bainah. Selepas meninggalkan
Karambunai, Pengiran Danta telah memilih untuk tinggal di sebuah pulau
bertentangan dengan Bandar Kudat, Sabah dikenali sebagai Pulau Abu Abu di
daerah Kudat sehinggalah beliau menghembuskan nafas terakhir di pulau tersebut
pada tahun 1957.
Salah seorang daripada putera Pengiran Danta iaitu Pengiran
Datuk Haji Sidek mewarisi bakat kepimpinan nendanya Pengiran Besar Abdullah.
Atas jasa dan sumbangan Pengiran Datuk Haji Sidek kepada Negeri Sabah terutama
pada zaman pra dan awal kemerdekaan negeri Sabah beliau telah dianugerahkan
pingat kebesaran membawa gelaran Datuk (PGDK : Panglima Gemilang Darjah
Kinabalu) pada tahun 2004. Esplanade Sidek yang terkenal di daerah Kudat
merupakan penghargaan Kerajaan Negeri Sabah kepada Pengiran Datuk Haji Sidek atas
segala jasa dan pengorbanan beliau. Pengiran Datuk Haji Sidek kembali
kerahmatullah ketika berusia 84 tahun dan telah dimakamkan di Tanah Perkuburan
Kerabat Brunei di Karambunai pada tahun 2004. Makam Pengiran Datuk Haji Sidek
Bin Pengiran Danta terletak di Tanah Perkuburan Kerabat Brunei di Karambunai.
Pengiran Datuk Haji Sidek pernah mencatatkan pertemuanya
dengan Pengiran Siti Fatimah Binti Pengiran Jalaludin pada bulan Januari 1939.
Catatan ini masih disimpan oleh anak-anak beliau. Menurut beliau ;
Jan. 1939 saya salah
seorang anggota polis diundang sebagai senteri bertugas di Rumah Rehat Governor
di Jesselton (KK). Apabila tiba-tiba Pangeran Fatimah Pangeran Jalaluddin suruh
saya masuk ke dalam, kebetulan masa itu saya dalam duty, hanya berdiri di
pintu, Pangeran Fatimah tanya apa bangsa kita, saya terangkan mamah saya dari
Mengkabong dan bapa berasal dari Karambunai, dan sekali lagi Pangeran Fatimah
bertanya siapa namanya bapa kita itu, jawab saya Danta Bin Abdullah, kata
Pangeran Fatimah, itu Pangeran Danta Bin Pangeran Abdullah saudara saya kata
Pangeran Fatimah
Jejak Pengiran Datuk Haji Sidek diikuti oleh anakandanya
Pengiran Datuk Abdul Rahim Bin Pengiran Datuk Haji Sidek yang turut
dianugerahkan Pingat Panglima Gemilang Darjah Kinabalu pada tahun 2007 yang
membawa gelaran Datuk atas khidmat dan jasa beliau kepada Kerajaan Negeri
Sabah. Malahan anakanda kepada Pengiran Haji Samad Bin Pengiran Danta juga
mewarisi kepimpinan moyangnya apabila dikurniakan Pingat Panglima Gemilang
Darjah Kinabalu yang membawa gelaran Datuk kepada Pengiran Haji Awang Bin
Pengiran Haji Samad bagi menghargai jasa beliau dalam perkhidmatan Kerajaan Negeri
Sabah. Anakanda kepada Pengiran Haji Zakaria Bin Pengiran Danta iaitu Pengiran
Hajjah Rosimah Binti Pangeran Haji Zakaria juga telah mencipta nama dalam
kalangan wanita UMNO Sabah apabila memegang jawatan sebagai Ketua Wanita UMNO
Tanjung Aru, Kota Kinabalu. Makam Pengiran Haji Zakaria Bin Pengiran Danta
terletak di perkuburan Kerabat Brunei di Karambunai.
Pengiran Jalaludin
Ibnu Pengiran Abdul Rauf dan Keturunannya
Pengiran Jalaludin Ibnu Pengiran Abdul Rauf merupakan adinda
kepada Pengiran Besar Abdullah. Disebabkan Pengiran Besar Abdullah terlebih
dahulu meninggal dunia dan diikiuti pula oleh Pengiran Abdul Rauf, Pengiran
Jalaludin telah menandatangani surat perjanjian yang diperbuat antara Pengiran
Jalaludin dengan British North Borneo Company pada tahun 1898. Isi kandungan
surat perjanjian 1898 jelas menyatakan ;
.... Maka Mengkabong
dan Menggatal itu harta Pengiran Jalaludin yang di pesaka daripada ayahnya
Pengiran Abdul Rauf..........
Isi kandungan Surat Perjanjian tersebut menyatakan bahawa
pendakwaan British North Borneo Charted Company kepada Sultan Brunei ketika itu
kerana orang orang Inanam, Mengkabong dan orang orang Menggatal terlibat dalam
serangan Paduka Mat Salleh di stesen British di Pulau Gaya yang mengakibatkan
kerugian kepada Kompeni. Antara isi kandungan perjanjian ini ialah seperti
berikut ;
....bahwa ada lah kita
Pengeran Jalaludin atas menimbang mempunyai sepenoh penoh kuasa perentah serta
kuasa di atas hidop dan mati serta mempunyai kuasa yang boleh menaroh chukai
chukai dan sebagainya berjanji seperti yang tersebut dibawah akan menyerahkan
kepada kompeni, ganti-gantinya atau wakilnya segala kita empunya negeri negeri
seperti tersebut iaitu Mengkabong, Menggatal, Api-Api, Simbulan, Napas,
Tambalang serta sekian takloknya..............
Menurut Salasilah Pengiran Pengiran Karambunai, Pengiran
Jalaludin mempunyai dua orang isteri. Salah seorang isteri Pengiran Jalaludin
ialah Kawang Aminah yang telah melahirkan Pengiran Sara, Pengiran Aisah,
Pengiran Abdul Jalil dan Pengiran Siti Fatimah manakala dengan isteri yang lain
(tidak disebutkan namanya dalam salasilah) anak anak beliau ialah Pengiran
Yusuf, Pengiran Yaakub dan Pengiran Salamah.
Terdapat beberapa orang cicit kepada Pengiran Jalaludin
iaitu Pengiran Tajuddin Bin Pengiran Idris Bin Pengiran Yaakob Bin Pengiran
Jalaludin menetap di Tuaran, Sabah bersama anak anaknya setelah keluar
meninggalkan Karambunai semasa 'status tanah karambunai berubah'. Begitu juga
dengan Pengiran Mariam Binti Pengiran Idris menetap bersama anak anaknya di
Tuaran, Sabah manakala Pengiran Hajjah Asmah Binti Pengiran Idris menetap di
Negara Brunei Darussalam.
Dalam Salasilah Pengiran Pengiran Karambunai, tidak
menyatakan zuriat daripada Pengiran Siti
Fatimah. Memandangkan kertas kerja ini dihuraikan berpandu kepada Salasilah
Pengiran Pengiran di Karambunai, maka penulis tidak dapat mengulas selanjutnya
dalam bahagian ini mengenai Keturunan Siti Faitimah. Penulis hanya akan
menyentuh hal ini dalam sub-topik yang berkaitan dengan tuntutan-tuntutan Karambunai.
Pengiran Siti Aishah
Ibni Pengiran Abdul Rauf dan keturunannya
Pengiran Siti Aishah merupakan adinda kepada Pengiran Besar
Abdullah. Keturunan Pengiran Siti Aishah tidak dapat diketahui lebih lanjut.
Menurut cerita lisan Pengiran Danta yang telah didengar oleh Pengiran Datuk
Haji Sidek, Pengiran Danta pernah menjejak ibu saudaranya Pengiran Siti Aishah
selepas Pengiran Danta meninggalkan Karambunai. Menurut Pengiran Danta lagi,
Pengiran Siti Aishah Binti Pengiran Rauf tinggal di Inanam dan Pengiran Danta
pernah menjejaki ibu saudaranya ini di Inanam tetapi tidak bertemu.
Seperkara yang menarik mengenai Pengiran Siti Aishah ialah
beliau dikatakan telah berkahwin dengan Datu Balu, ayahnda kepada Paduka Mat
Salleh. Hal ini turut diceritakan oleh waris Pengiran Abdul Rauf. Sekiranya
dapat dibuat kajian atau penyelidikan lanjut mengenai hal ini di Sabah, ia
adalah sangat berguna dan akan lebih sangat menarik. Menurut mantan Ketua
Menteri Sabah, YAB Tun Datu Haji Mustapha Bin Datu Harun, ada mengesahkan mengenai
zuriat Paduka Mat Salleh iaitu Datu Haji Mualam Zinalabidin Bin Panglima Datu
Muhammad Salleh. Zuriat Paduka Mat Salleh ini dan keturunannya menetap dan
tinggal di daerah Kudat, Sabah selepas sahaja kubu Paduka Mat Salleh di
Tambunan di serang oleh British dan dikatakan Mat Salleh terbunuh dalam
peristiwa tersebut. Menurut tradisi lisan, isteri dan anak Paduka Mat Salleh
sempat melarikan diri dengan pertolongan pengikut pengikutnya dan daerah dituju
oleh mereka ialah Daerah Kudat.
Tradisi Lisan dan Peristiwa
Bersejarah di Karambunai
Antara peristiwa bersejarah yang berlaku di Karambunai
ketika hayat Pengiran Besar Abdullah ialah tentang kelahiran putera beliau
Pengiran Danta.. Jarak usia di antara Pengiran Danta dengan kekandanya
Pengiran Halimatulsaadiah ialah kira kira 7 atau 8 tahun. Hal ini menyebabkan
Pengiran Abdullah bernazar akan menyembelih seekor kerbau di atas bumbung rumah
jika Allah subahana wa Ta'ala mengurniakan zuriat lelaki kepada beliau. Dengan
izin Allah subahana wa Ta'ala, Pengiran Danta dilahirkan dan nazar Pengiran
Abdullah ditunaikan bersama sama doa kesyukuran oleh penduduk di Karambunai
ketika itu. Dianggarkan tahun kelahiran
Pengiran Danta ialah pertengahan atau lewat tahun 1870 an. Pengiran Danta
pernah menceritakan kepada anak anaknya tentang kisah Paduka Mat Salleh
membakar stesen British di Pulau Gaya iaitu ketika itu Pengiran Danta sudah
besar dan sedang bertangar-tangar di atas perahu di Kuala Sungai Inanam. Pengiran
Danta menyaksikan asap berkepul kepul di Pulau Gaya.
Pengiran Abdullah dijangka berhijrah ke Karambunai lewat
tahun 1840 an atau dalam tahun 1850 an. Menurut St John dalam catatan
pengembaraannya ke Borneo, pada tahun 1858 beliau telah diperkenalkan dengan
anak Pengiran Abdul Rauf oleh rakannya ketika singgah dan bersarapan pagi di
rumah Pengiran Abdul Rauf di Mengkabong. Nama Karambunai itu sendiri tidak
pernah disebut dalam mana mana tulisan Barat sehinggalah pada tahun 1857,
Pengiran Abdul Rauf diistiyharkan dalam akhbar Borneo Herald di Arkib Negeri
Sabah sebagai Raja di Mengkabong dan Karambunai. Oleh itu, kemungkinan besar
nama Karambunai muncul selepas peristiwa kapal karam orang Brunei sekitar tahun
1850 an.
Peristiwa kapal karam orang Brunei di Karambunai yang
diketuai oleh Pengiran Abdullah telah menyebabkan terbitnya nama Karambunai.
Pengiran Abdullah juga digelar Marak Berapi kerana jika beliau marah, seolah
olah api keluar daripada mulut beliau. Hal ini akan diceritakan dengan lebih
lanjut dalam tajuk kertas kerja Sejarah Karambunai berasal daripada Peristiwa
kapal orang Brunei karam yang diketuai oleh Pengiran Abdullah.
apa kaitan pengiran abdullah dengan pengiran shahabuddin? apa kaitan pengiran abdullah dengan keris si naga?
ReplyDeleteKing Fateh - persoalan ini sangat menarik sila kongsikan maklumat.. terima kasih
DeleteTinggal kenangan waris waris yang telah di putuskan kan oleh mahkamah tinggi syariahkota kinabalu..
Deleteakhir zaman ini, kuasa mengatasi hukum Allah swt...apa pun mereka mereka yang terlibat , maka kamu jawap lah depan Allah swt esok....
Mistik sungguh sejarah Kesultanan Brunei, saya berminat dengan cerita Keris Si Naga.Boleh ceritakan apa kaitannya dengan Kesultanan Brunei.
Deletetentang keris si naga,siapa yang menyimpannya maka dia adalah pengkhianat..kerana abdullah di tikam oleh kerisnya sendiri,.
DeleteMaaf bro,dri mana jua dapat ne cerita?syok cerita nya bro,memandang kan saya ada menyimpan keris kepunyaan soas2 yg d turun kn kepada sultan abdul momin lalu d turun kn kepada ipar nya moyang sya iaitu pg pemancha muhammad salleh ibni soas2,tapi bernama kris selindang soas2,insallah
Deleteadakah sejarah warisan karambunai ini sejajar dgn fakta yg ada di pusat sejarah Negara Brunei?
ReplyDeletesila email pertanyaan kepada borneohistory57@gmail.com
DeleteJust my taught, Imam Besar purposely or deliberately sunk his ship to hide his arrival. I believe the sunken ship of Imam Besar still remain underneath the water/sea, where, still remain a mystery.We do hope the govt made an innitiative to preserve this valuable piece of history, if it is found, I heard that someone might have found it,but sadly the artifacts from the shipwreck was stolen, hope its not true,we are racing against time to look for this missing puzzle in our history
ReplyDeleteThe authority must act fast.
Berapa tahun beza umur pengiran Abdul Rauf Dengan Pengiran Besar Abdullah..?
ReplyDelete1785 Sultan Abdul Momin
1857 Pengiran Abdul Rauf di angkat sebagai raja di mengkabong.
1828 Pengiran Besar Abdullah
tahun 1850,Tahun Putera Shahabuddin lari dari brunei..
tahuh 1850 juga tahun karamnya kapal pengiran besar abdullah di karambunai..
Pengiran Danta lahir sekitar tahun 1870an..
Hahaha
DeleteIni Baru Ngam .
Berdasarkan jarak masa.
Siapa sebenarnya yg karam di Karambunai Tahun 1850 tu ..
Jgn buat andaian sebarangan .
Perlu kajian lanjut lagi. Ada dua atau tiga individu yg bernama Pg Abdullah. Pg Besar Abdullah Kapal Karam kemungkinan adalah org yg berlainan dgn Pg Besar Abdullah Imam Besar Karambunai, yg juga orang yg berlainan dgn Abdullah( mualaf) yg beranakkan Dantah.
ReplyDeletePengiran yg karam di karambunai juga di kenali Imam Besar Mengkabong..
ReplyDeleteBukan Imam Besar Karambunai..
Betul ni.
DeleteImam Besar Mengkabong .
Setelah lari dari Limbang terus ke Pulau Gaya Dan karam di Muara Sungai Mengkabong
"Terdapat kemungkinan bahawa Pengiran Abdul Rauf berpindah ke Mengkabong sekitar tahun 1830 an hingga 1840an pada usia antara 30 an ke 40 an."
Deletekalau umurnya suda 30 - 40 an [1830], Pengiran Besar Abdullah, suda lahir[1828], berapa pula umur Pengiran Danta pada tahun 1953, ketika pergi ke Karambunai dan meninggal pada 1957?
Ada asbab juga kenapa keturunan imam besar Abdullah masih tidak memiliki warisan tanah tulin.. walau dri segi sejarah dan rekod telah membuktikan kebenarannya. Pernah satu waktu salah seorang pewaris yg pada awal mula dlu mengurus dan menyusun salasilah keturunan Pg Abdul Rauf ke pusat sejarah Brunei dan phin jamil seolah menguji waris tu.. dan kata-kata kepadanya seperti mengadakan atau mengakun2 saja sebagai waris. Dengan nada sedih si waris mengatakan.. jika darah yg mengalir ke tubuh saya ini bukan dari keturunan imam besar Abdullah .. Angin ribut ini Brunei selepas saya balik ke Sabah. Seminggu selepas itu Brunei terkena angin ribut. Ya mungkin juga kebetulan waktu itu keadaan cuaca mmg musim ribut atau takdir kebenaran. Walau cerita ini bukan boleh dijadikan sandaran untuk menguatkan kebenaran.. ingatlah kalau mmg DARAH keturunan pasti akan nampak jua kebenarannya..wallahua’lam.
ReplyDeleteYa,moga cepat terjawab
DeleteSalam, ada empat nama yg boleh dikaitkan dengan sejarah karambunai Samada secara langsung atau tidak langsung. Pangeran Rauf, pangeran besar abdullah, pangeran jalaluddin Dan paduka Mat Salleh.
ReplyDeletePangeran rauf pemilik tulin mengkabung, manakala pangeran besar abdullah Dan pangeran jalaluddin anak kepada rauf.Pgn Rauf, pgn Besar atau Imam besar Dan Jalaluddin punya Sumber lisannya masing2, kecuali Pgn Besar, Rauf Dan Jalaluddin tercatat dalam rekod british spt Surat khabar North Borneo Herald, tapi setakat ini,sya belum jumpa rekod British mengenai Pgn Besar Abdullah. Tapi INI tidak bermakna Pgn Besar Abdullah tidak ujud,kerana Sumber lisannya banyak dan dikaitkan dengan kapal karam dikarambunai. Kajian perlu dibuat, mmg identiti Imam Besar masih misteri.Saya beranggapan dia seorg figura yg penting bukan dalam sejarah Karambunai,tapi d
alam kemelut politik Brunei diborneo utara ketika itu.He holds some missing puzzle not only on karambunai but in a wider perspective in history of brunei sultanate in north west of Borneo
Assalamualaikum
DeleteTanya sahaja siapa rmilik sebenar tanah Karambunai?
DeleteSiapa pemilik waris Tanah diKarambunai waest of Borneo
DeleteSalam sejahtera kepada semua peminat sejarah karambunai.
ReplyDeletemengkaji sejarah, perlu bnyk buat "cross reference", saya mahu melihat sejarah Sabah/ north Borneo, sebagai satu Dan bukan dipisah2 kan pantai barat dengan pantai Timur semata2, pantai Timur dikuasai sultan sulu Dan.pantai barat dikuasai sultan Brunei
Says mahu berpolemik bahawa pangeran Besar juga perlu dikaitkan dengan pantai Timur
Perlu di ketahui semua putera puteri pada pg temenggung abdul rauf
ReplyDeleteSetuju,moyang saya pg sahbudin bin pg muhammad
DeleteBetul setuju,sya dri pg sahbudin bin pg muhammad bin pg temangong abdul rauf
DeleteAdapun karambunai diperintah Oleh Raja perempuan berbangsa Bajau
ReplyDeleteBoleh tahu siapa nama Raja perempuan yang berbangsa Bajau tu dan dari mana asal nya?
DeleteNak cari keturunan sultan brunei... kami adalah sebahgian daripada keturunan itu ..kebanyakanya yg mengetahui kebenaranya telah pun kembali pada penciptanya ... kturunanku bermula daripada awg alak betatar kmudian gnerasi strusnya smpaila kepada kami... kbnyakan ahli keluarga ku ada nama depan cnthnya spt pangeran osman ... makam2 pun ada ..sekiranya ada yg berminat nak tahu bolh la pasang niat ..
ReplyDeleteMahu tahu
DeleteAsalamualaikum
DeleteBlh sy bertanya ttg sejarah latar blkg seorg lelaki yg bernama Almahrum Emboh Lidji@Apu Ilizi?Semoga Allah merahmati Terima kasih Dan Mohon kemaafan
Sejarah karanbunai hingga sekarang siapa yang berkuasa..kerjaan negeri sabah kah..atau orang perseorangan..jika perseorangan siapa kah nama nya dan bukti bukti sah nya
ReplyDelete*YM PEDUKA AWANG DAMIT BIN PADUKA ?
DeleteYM.PEDUKA AWANG DAMIT BIN PEDUKA?
DeletePemilik tanah Karambunai of west of borneo
Asalamualaikum
ReplyDeleteSaya mahu bertanya Jika Ada org2 Tua yg mengenali atau pernah dengar ttg moyang sblh nenek saya yg berasal Dari Pulau Sulug.Nenek saya dri ibu kpd Bapa sy.Ibu kpd nenek saya pernah menetap di Pulau Sulug bersama 7 org adik beradik.Moyang saya ibu kpd nenek saya Masih kecil dlm sekitar tahun penghujung tahun ke 18 masuk tahun ke19.Abg Moyang saya yg sulung bernama Almahrum Salihun Salibandan, Sugilah,Kuminih,Embo Malang Dan yg 2 lgi hilang Di laut Celebes nenek saya tidak Ingat sd Dan kesemuanya sd kembali ke Rahmatullah.Ayah kpd moyang ini bernama Almahrum Basaluddin@Basaludding Dan menikahi Allahyarhamah Timan Lasah Nama timangan yg merupakan anak Perempuan Almahrum Abdullah.Yg pernah Tinggal Di Pulau Sulug serta melahirkan moyang saya Sugilah binti Basaluddin@Basaludding,Moyang ini Masih ingat masa kecil Pulau Sulug ini Dan diceritakan kpd anaknya iaitu nenek saya.Niat saya hanya mahu mengetahui sarsilah Datuk moyang saya Dan pusara Almahrum Basaluddin menantu kpd Almahrum Abdullah Dan pusara Almahrum kerana sehingga kini saya tidak mengetahui nya walaupun sd bertanya kpd Nenek saya yg kini berumur 82 tahun.Setelah wafat Almahrum Basaluddin maka isteri Almahrum berpindah membawa anak2nya ke Pulau Banggi Dan Filipina Dan tidak lgi kembali ke Pulau Sulug sehingga wafat Di Pulau Banggi.
sejarah2 yang perlu dibukukan untuk di baca oleh generasi akan datang. pertanyaan mngenai tanah di karambunai skrg milik siapa?
ReplyDeleteWell, bro,we haven't reach to the bottom of the pond yet
DeleteAdakah YM Pengiran PEDUKA AWANG Damit bin?
DeleteSiapa pemilik sebenar tanah waris di Karambunai
DeleteKeturunan pg sahabudin akan muncul keluarga pewaris sah karambunai akan keluar
ReplyDeleteKamu ani ah. Kalau kan banar2 mengkaji sejarah Brunei. Pergi Brunei sendiri masih durng menyimpan salahsilah yng tercatat dri dulu2 lgi. Ku liat kamu ani mcm ada yng buat sejarah sndiri
ReplyDeleteAdakah gmbr YM Peduka Pengiran AWANG Damit
ReplyDelete