Tambisan: Satu Petempatan Terawal Suku Kaum Suluk Di Sabah.

Tambisan: Satu Petempatan Terawal Suku Kaum Suluk Di Sabah.

Oleh : Mohd Zambri Bin Suharani, Mohd Faizal Rashid dan Amrullah Maraining

Artikel ini memfokuskan sejarah  petempatan suku kaum suluk di Tambisan sebagai salah satu petempatan suku kaum suluk yang terawal di Sabah. Masyarakat umum kurang mengetahui tentang kewujudan petempatan Suluk di Tambisan disebabkan lokasinya yang sangat terpencil daripada masyarakat umum. Kewujudan perkampungan di Tambisan telah membuktikan bahawa suku kaum Suluk telah lama bertapak di Sabah. Oleh itu, artikel ini cuba merungkai peranan yang dimainkan oleh kampung Tambisan sebagai salah satu petempatan terawal kaum Suluk di Sabah. Selain itu, artikel ini akan mengkaji perkembangan masyarakat Suluk di kampung Tambisan dari aspek ekonomi, sosial dan politik.

Kata kunci: Petempatan, Suluk, Tambisan

Pengenalan

Petempatan menurut ahli geografi adalah  merangkumi unsur-unsur kebendaan, termasuk binaan dan lebih penting lagi perumahan, orang yang tinggal dan bekerja dalam sesebuah kawasan. Petempatan memainkan peranan penting dalam pembentukan sesebuah masyarakat atau komuniti. Masyarakat Suluk secara umumnya mengetahui tentang pentingnya penstrukturan petempatan, kawasan atau wilayah untuk tujuan keselamatan dan pembangunan sesuatu kawasan. Sebagai contoh pada zaman Kesultanan Sulu, Borneo Utara (Sabah) telah dibahagikan kepada tiga wilayah atau kawasan. Kawasan ini pula ditadbir oleh beberapa orang Ketua yang terdiri daripada Datu, Syarif, Tuan dan Pangeran.

Kawasan pertama adalah Wilayah Marudu yang diketuai oleh Syarif Osman. Wilayah ini meliputi kawasan kepulauan Palawan, Balabak, Banggi, Balambangan, Marudu, Tempasuk, Ambong, Pitas atau Lingkabao, Paitan, Sugut, Labuk dan di Teluk Sandakan. Kawasan kedua ialah Wilayah Mangindora diketuai oleh Tuan Abandol (Sungai Sandakan), Datu Bandar (Pangeran) Betau (di Segaliud dan mengetuai orang-orang Buludupi/Idaan/Sungai). Wilayah ini meliputi kawasan Sandakan, Kinabatangan, Tungku, Sabahan (Tingkayu), sehingga ke Sungai Apas. Kawasan yang terakhir ialah Wilayah Tirun yang ditadbir oleh beberapa orang Datu, antaranya ialah Datu Sapindin yang mentadbir Sabahan (Sebuah daerah di Teluk Darvel). Wilayah ini menganjur dari Sabahan sehingga ke kawasan Sibuko, Sambakong, Bulungan dan Berau. Perkampungan Suluk di Tambisan merupakan salah satu petempatan  Suluk yang telah lama wujud di Sabah. Kewujudan petempatan ini hanya menjadi tumpuan umum selepas Ops. Daulat yang dilancarkan oleh kerajaan. Oleh itu, artikel ini cuba mengalur sejarah kewujudan petempatan kaum Suluk di Tambisan.

Latar belakang Tambisan

Peta 1: Kedudukan Tambisan dalam peta Sabah

Secara geografinya, Tambisan terletak di kedudukan latitude 5.46  dan longitude 119.15 yang terletak di hujung peta negeri Sabah. Tambisan ini dibahagikan kepada tiga bahagian iaitu Tambisan Pulau, Tambisan Darat dan Tambisan Laut. Pada ketika ini, bilangan keseluruhan penduduk Tambisan melebihi  1368 orang yang terdiri daripada beberapa kampung seperti Sungai Nipah, Tagupi, Tambisan Darat dan lain-lain. Manakala demografi penduduknya pula, majoriti penduduknya adalah Suluk dan terdapat sebilangan kecil suku kaum Bugis, Cina dan lain-lain. Majoriti penduduk kampung Tambisan terdiri daripada nelayan dan sebilangan kecil mereka terlibat dalam perniagaan, penternakan, perladangan dan lain-lain.

Asal Usul Nama Tambisan

Menurut Imam Mansor, nama Tambisan diperoleh daripada dua cerita atau versi yang saling berkaitan. Versi pertama, menurut Imam Mansor, semasa Panglima Tumikbi membersihkan pulau Tambisan, mereka menemui pohon yang lebat buahnya. Orang Melayu mengelar pohon tersebut sebagai Jambu Air Mawar dan orang Suluk mengelar Tambis. Manakala bagi versi kedua. menurut encik Hassan, nama Tambisan ini adalah berasal daripada seorang lelaki bernama Tambi dan seorang wanita bernama San. Apabila mereka berkahwin, maka muncul la nama Tambisan. Namun Imam Mansor versi yang diceritakan oleh beliau sedikit berbeza dengan Encik Hassan. Menurut beliau, ada seorang bangsa Tambi (India) datang menjual kain di Tambisan. Ramai yang membeli kain tersebut sama ada secara tunai ataupun berhutang. Dalam kalangan pembeli tersebut, terdapat seorang bernama Sandaing Mebana yang berbangsa bugis membeli kain dari orang Tambi tersebut secara berhutang. Pada bulan berikutnya, orang Tambi tersebut datang untuk menuntut hutang kainnya daripada Sandaing, namun Sandaing tidak dapat membayar hutang tersebut dan akhirnya mereka bertengkar.

Semasa Panglima Tumikbi memohon tanah di pejabat daerah di Lahad Datu, Rasdin Muji selaku Ketua Pejabat Daerah ketika bertanyakan nama pulau tersebut. Panglima Tumikbi meletakkan nama pulau tersebut sebagai Tambisan dengan mengabungkan dua versi cerita tersebut.

Sejarah Pembukaan Tambisan

Sekitar tahun 1818, Tumikbi bersama dua orang saudaranya iaitu Imam Laja dan Mandaing yang berasal dari Pulau Libaran telah datang ke kawasan pulau Tambisan untuk mencari tanah baru untuk bercucuk tanam. Hal ini kerana, ketika itu pulau Libaran telah mempunyai penduduk yang ramai dan tanah untuk bercucuk tanam semakin kurang. Kemudiannya mereka menemui sebuah pulau yang tidak berpenghuni, sangat cantik dan mempunyai dua jenis tanah iaitu tanah merah dan tanah pasir. Selepas menemui pulau tersebut, Tumikbi pulang semula ke pulau Libaran dan terus mengadakan mesyuarat untuk membawa penduduk kampung ke pulau itu semula. Keputusan mesyuarat itu, seramai 12 orang telah bersetuju untuk mengikuti Tumikbi selaku ketua rombongan bagi ke pulau Tersebut.

Apabila mereka tiba di Tambisan Pulau, mereka terus membahagi-bahagi tanah di Tambisan Pulau dan sekali gus membersihkan tanah yang mereka peroleh. Mereka kembali semula ke Libaran untuk mengambil benih kelapa, pisang dan ubi kayu, seterusnya benih tersebut ditanam di Tambisan Pulau. Tanaman mereka menjadi subur dan membekalkan makanan harian kepada mereka. Dalam beberapa tahun kemudian, kebanyakan mereka yang berpindah ke Tambisan Pulau telah mengalami sakit yang berpanjangan. Oleh itu, mereka mengambil keputusan untuk kembali ke Libaran serta meninggalkan kebun mereka. Beberapa tahun kemudian, bapa tiri Imam Mansor iaitu Mandaring bersama birasnya iaitu Imam Laja (salah seorang daripada 12 orang yang membuka kampung Tambisan pada tahun 1818) mahu ke kepulauan Suluk (Filipina) untuk membeli beras. Mereka singgah di Tambisan untuk melihat tanaman mereka. Setelah berfikir panjang, mereka mengambil keputusan untuk kembali ke Tambisan dan melantik ketua kampung Tambisan yang pertama iaitu Panglima Tumikbi, oleh itu bermulanya petempatan suku kaum Suluk di Tambisan.

Sistem Pentadbiran Kampung Tambisan

Selepas perlantikan Panglima Tumikbi sebagai ketua kampung, beliau telah ke Lahad Datu untuk memohon tanah yang telah mereka bahagikan di District Office. Rasdin Muji berbangsa British yang bertugas pada ketika itu, telah meluluskan permohonan tersebut. Selepas Panglima Tumikbi meninggal dunia, beliau telah diganti oleh Said bin Tahir.

Sejak pemerintahan British, pusat pentadbiran Tambisan sering kali berubah-ubah. Pada asalnya, Tambisan Pulau di letak di bawah pentadbiran daerah Lahad Datu.Kemudiannya, pentadbiran Tambisan diambil alih oleh Kinabatangan. Apabila Kinabatangan di landa banjir, pentadbirannya diambil alih oleh Bukit Garam semasa pentadbiran Arwah Pangeran Galpam. Kemudian, pentadbiran Tambisan ini beralih arah ke Sandakan kerana di ambil oleh YB Haji Ampong Puyon. Namun apabila BERJAYA menang dalam pilihan raya, YB Kulna mengambil alih Tambisan dan di letak di bawah Bukit Garam. Selang beberapa tahun, pentadbiran Tambisan Pulau diambil alih oleh Kinabatangan. Akhir sekali, apabila wujudnya daerah Tungku, pentadbiran Tambisan kini terletak di bawah Lahad Datu. Perubahan pusat pentadbiran ini disebabkan oleh suasana politik di Sandakan, Kinabatangan dan Lahad Datu.

Perubahan pusat pentadbiran Tambisan juga memberikan kesan kepada Ketua Anak Negeri (KAN). Semasa Tambisan Pulau di letak di bawah pentadbiran  Daerah Lahad Datu, Panglima Nalaja @ Buaya Bin Noh merupakan KAN Tungku yang pertama. Setelah pentadbirannya diambil alih oleh Sandakan, KAN diganti oleh Arjani Bin Abantas. Selang beberapa tahun apabila pentadbiran Tambisan di ambil alih olehKinabatangan, KAN Arjani diganti oleh KAN Nusur. Apabila KAN Nusur meninggal dunia, beliau digantikan oleh Moktar B. Zakaria.

Pada zaman British, ketiadaan polis ketika itu menyebabkan pihak British melantik penduduk tempatan iaitu Alawanga Bin Mantas sebagai kerani dan Polis di Tambisan. Pada ketika itu, bangunan balai polis hanya bertiangkan kayu, beratap dan berdinding nipah serta berlantai nibung. Selepas beberapa tahun bangunan tersebut diganti dengan dinding dan lantai dari papan dan atapnya diperbuat daripada kayu Belian.  Kerani pertama yang dilantik di Pejabat Daerah Kecil Tambisan ialah Jata yang berasal dari daerah Lahad Datu. Beliau berpendidikan Darjah 2 dan atas usaha beliau telah membina sebuah sekolah di Tambisan. Beliau telah mengajar seramai 22 orang pelajar dengan menulis di papan batu. Setelah itu, Jata telah diganti dengan Tun Sakaran Dandai (Mantan TYT Sabah). Selepas perkhidmatan Tun Sakaran diganti dengan Sahari bin Tulis. Agta menggantikan Sahari apabila beliau ditukar ke Kinabatangan. Seterusnya, Agta diganti oleh Mohd Jamari dari Lahad Datu apabila Agta ditukar kerja ke Marin Department sebagai Kapten. Apabila Mohd Jamari meninggal dunia, beliau diganti oleh Mudreka bin Agil. Selepas tahun 90-an pejabat daerah kecil di Tambisan telah ditutup tetapi bangunannya masih wujud sehingga ke hari ini.

Sejarah Perkembangan Agama Islam di Tambisan

Perkembangan agama Islam di Tambisan bermula apabila seorang ulama Yaman bernama Tuan Sheikh Abdul Ghani pergi Terengganu dan telah berkahwin dengan gadis Terengganu bernama Fatimah dan dikurniakan seorang anak bernama Ahmad. Kemudiannya Tuan Sheikh telah berhijrah ke Sandakan dan menetap di Tanah Merah dan mengajar di Masjid. Sarabi B. Sakbani selalu ke sana untuk belajar mengaji.  Kemudiannya mereka bertanya kepada Tuan Sheikh, sama ada beliau mahu memiliki tanah dan kebun. Tuan Sheikh mengatakan mahu dan bertanya di mana kawasan tersebut. Mereka mempelawa Tuan Sheikh mengajar di Tambisan dan Tuan Sheikh diberikan sebidang tanah. Tanah tersebut mereka yang akan usahakan tanpa sebarang bayaran, asalkan Tuan Sheikh mahu mengajar agama Islam di Tambisan.

Tuan Sheikh kemudiannya datang dan melihat tanah tersebut, beliau sangat berpuas hati kerana subur dan mengatakan untuk menetap di Pulau Tambisan. Sepanjang tuan guru berada di Tambisan, beliau telah membantu dan memperkembangkan ajaran Islam dan mengajar orang-orang kampung mengaji Al-Quran, solat, Fardu Ain dan Fardu Kifayah. Sebagai balasan atas kesudian Tuan Sheikh mengajar agama, anak murid Tuan Sheikh akan bergilir-gilir dalam  mengusahakan tanah Tuan Sheikh dan belajar agama. Sejak kedatangan Tuan Sheikh ke Tambisan, agama Islam terus berkembang pesat.

Perkembangan Infrastruktur di Tambisan.

Tambisan juga memiliki beberapa infrastruktur yang disediakan untuk kemudahan penduduknya. Pada peringkat permulaan, Tambisan Pulau mempunyai pejabat daerah kecil sebelum dimansuhkan pada tahun 90an. Selain itu Tambisan Pulau juga mempunyai sekolah rendah yang paling tua bagi daerah Kinabatangan. Penambahan bangunan balai polis, surau dan dewan serba guna memberikan pelbagai manfaat kepada penduduk di sekitarnya.

Manakala Tambisan Darat pula menerima pelbagai kemudahan seperti bangunan KO-Nelayan bagi tujuan perikanan, surau, padang futsal,jeti, klinik dan lain-lain. Kemudahan ini dapat memberikan kemudahan kepada penduduk tanpa perlu ke tempat lain untuk mendapatkan perkhidmatan.

Pada tahun 2012, sebuah jalan raya bertar yang menghubungkan Tambisan dengan Bandar Hamparan Badai (Petempatan FELDA). Pembinaan jalan raya sekali gus memudahkan Tambisan untuk dihubungi dari luar. Selain itu, projek pemasangan tenaga solar yang bermula pada tahun 2008 bertujuan membekalkan bekalan elektrik di Tambisan telah berfungsi sepenuhnya pada tahun 2012. Keadaan ini telah banyak memberikan manfaat besar kepada penduduk di Tambisan.

Rumusan

Sejarah telah terpahat bahawa, Tambisan merupakan salah satu petempatan terawal masyarakat Suluk di Sabah sejak dahulu lagi. Namun  seperti petempatan luar bandar yang lain yang memerlukan suntikan pembangunan. Walaupun pelbagai kemudahan telah diberikan kepada penduduk di Tambisan, pembangunan yang berlaku di kalangan masyarakatnya masih lagi bergerak perlahan. Tambahan pula kebanyakan golongan muda telah keluar dari kampung tersebut mencari pekerjaan di bandar menyebabkan petempatan ini kurang berkembang. Namun petempatan ini menyimpan pelbagai khazanah yang belum terungkai sama ada daripada sejarah, pembentukan masyarakat dan sumber alamnya.

Rujukan

1. Hatta Yunus Sawabi. 2011. Masyarakat Suluk Cabaran dan Harapan dalam Etnik Suluk, Menjana Transformasi. Crescent News: Selangor.
2. Lee Yong Leng. 1982. Sabah satu kajian Geografi Petempatan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa & Pustaka.
3. Profil Kg. Pulau Tambisan, KK Abd. Wahab Bin Ismani.
4. Temu bual dengan Abd. Wahab Bin Ismani. Ketua Kampung Tambisan Darat. 5 Disember 2013
5. Temu bual dengan Imam Mansor  Bin Sarabi 17 Mac 2014. Imam Tambisan Pulau, 75 tahun.

Label: Petempatan terawal masyarakat Suluk di Lahad Datu, Suluk, Tambisan

Sumber : selongkarsejarah.blogspot.my

Sejarah Awal Lahad Datu

Sejarah Awal Lahad Datu

2.0 Pendahuluan

Lahad Datu menjadi petempatan awal direkodkan pada tahun 1789 iaitu apabila Datu Baginda Putih berhijrah ke Lahad Datu. Pentadbiran pertama telah direkodkan di Lahad Datu pada tahun 1881 oleh North Borneo Chartered Company (NBCC) di Silam. Bermula daripada saat itu, Lahad Datu mula menonjolkan peranannya sebagai sebuah pusat pentadbiran dan sumber ekonomi bagi NBCC. Perubahan mula berlaku dari beberapa aspek di Lahad Datu seperti ekonomi,pentadbiran dan politik. Justeru, dalam bab ini, perbincangan akan memberi tumpuan kepada sejarah awal Lahad Datu iaitu dengan fokus perbincangan berdasarkan sub tajuk seperti kedudukan geografi, perkembangan ekonomi,sejarah awal pentadbiran dan lain-lain.

2.1 Sejarah Awal Lahad Datu

Sebelum membincangkan dengan lebih mendalam mengenai Lahad Datu, sejarah mengenai Sabah secara umum akan dikaji dahulu. Setiap sejarawan mempunyai beberapa  pendapat mereka yang berbeza mengenai asal usul nama bagi negeri Sabah yang juga dikenali sebagai negeri di bawah angin ini. [1] Namun kebanyakan mereka bersetuju dengan pendapat yang dibuat oleh Alien R. Maxwell melalui artikel beliau iaitu “The Origin of the Name Sabah”(Sabah Society Journal 1981-1982) mempercayai bahawa nama Sabah berasal daripada bahasa Melayu Brunei iaitu Saba yang bermaksud arah aliran sungai.[2] 

Penggunaan perkataan Sabak (Saba) juga pernah dilihat dalam dokumen pemberian hak kebenaran memiliki bahagian utara Borneo oleh Sultan Abdul Mubin dan pemberian gelaran “Maharaja Sabak” seperti yang dilaporkan dalam Straits Times Of Singapore(1879).[3]Pada tahun 1658, berlaku satu pemberontakan di antara Sultan Abdul Mubin dengan Pengeran Mohidin. Pemberontakan tersebut dilakukan oleh Sultan Mubin di Pulau Chermin. Sultan Brunei telah mengeluarkan titah

“Maka Baginda pun mengeluarkan titahnya, Hai Betara,kalau sekiranya Betara dapat mengalahkan Sultan Mubin di Pulau Chermin itu,maka aku berikan negeri sebelah Saba iaitu negeri Kimanis..” [4]

Sultan Sulu telah datang membantu Sultan Brunei dan berjaya menumpaskan pemberontakan yang dilakukan oleh Sultan Mubin. Setelah tewas kepada Sultan Sulu, Sultan Mubin telah melarikan diri ke Kinarut.[5] Kejayaan Sultan Sulu menewaskan pemberontakan tersebut menyebabkan Sultan Brunei telah menghadiahkan kawasan timur laut Borneo kepada baginda pada tahun 1622.[6] Hal ini menyebabkan ramai bangsawan dari Sulu datang ke kawasan di kawasan timur Sabah.[7]

Lahad Datu merupakan salah satu daerah yang terdapat di pantai timur Sabah,sejak awal penguasaan kerajaan tempatan sehingga kepada kemasukan kuasa barat ke Sabah, kawasan daerah ini telah dikuasai oleh beberapa pihak. Pada awalnya, kawasan daerah ini dan sekitarnya berada di bawah penguasaan Kesultanan Brunei kemudiannya diserahkan kepada Sultan Sulu. Pada tahun 1878, Sultan Sulu telah memajakkan kawasan yang dimilikinya itu kepada NBCC.  Kesan Perang Dunia Ke-2 yang sangat teruk di atas Sabah, NBCC telah menyerahkan kawasan yang dimilikinya kepada kerajaan British.

Kajian arkeologi menunjukkan bahawa beberapa bahagian di  Lahad Datu telah didiami oleh sejak puluhan ribu tahun yang lalu. Antara kawasan-kawasan yang pernah didiami oleh manusia awal ialah di Tingkayu, dan Gua Madai. Kawasan Tingkayu dipercayai telah didiami oleh manusia Paleolitik lebih daripada 20,000 tahun dahulu kerana terdapat bukti longgokan hasil batuan yang digunakan untuk kegiatan membuat alat daripada batu seperti senjata,peralatan keperluan seharian dan lain-lain.[8] Kawasan di Lahad Datu ini dianggap sebagai tapak Paleolitik yang tertua di Sabah. Ini menunjukkan sebelum bermulanya pemerintahan sebuah kerajaan di Sabah, kawasan di sekitar Lahad Datu telah didiami oleh manusia terawal. Namun masyarakat ini bukanlah yang membentuk penduduk Lahad Datu pada hari ini kerana kebanyakan penduduk di Lahad Datu terdiri daripada masyarakat yang berhijrah.[9]

Manakala kawasan Gua Madai pula telah didiami oleh masyarakat Idahan sejak 10 000 tahun yang lalu.[10] Kajian Muzium Sabah pada 1970-an mendapati aktiviti manusia telah bermula di dalam gua tersebut lebih dari 18  000 tahun yang lalu. Keadaan ini dibuktikan dengan penemuan beberapa peralatan pisau yang halus buatannya oleh ahli Arkeologi dari Australia (Dr Peter Bellwood) dan Zoologist Britain pada tahun 1980-1982.[11] Gua Madai ini menjadi tempat tinggal manusia untuk sekian lama, ini dibuktikan dengan rekod tinggalan binatang seperti badak,Khinzir,buaya,ular dan rusa yang membuktikan sebagai diet manusia yang pernah tinggal di kawasan tersebut. Dalam jangka masa 3000 tahun, gua madai ini didiami oleh manusia namun disebabkan peningkatan aras laut menyebabkan kawasan ini ditinggalkan untuk beberapa ribu tahun. Penemuan besi dan tembikar dari India menunjukkan bahawa 1000 tahun kemudian, manusia mula mendiami gua ini semula.[12]

Menyentuh mengenai asal usul Lahad Datu, terdapat beberapa peristiwa menceritakan bagaimana daerah ini mendapat namanya. Nama Lahad Datu mula terkenal dengan penghijrahan seorang bangsawan pada tahun 1879 dari Filipina iaitu Datu Baginda Putih ke sebuah perkampungan kecil di persisiran pantai Lahad Datu. Datu Baginda Putih merupakan seorang bangsawan yang sangat berpengaruh dalam zaman Kesultanan Sulu. Penghijrahan Datu Baginda ini bukanlah disebabkan perintah Sultan Sulu untuk mentadbir Lahad Datu, tetapi lebih kepada mencari tempat tinggal yang baru di tanah seberang. Hal ini kerana pada tahun 1870-an, Sultan Jamal Al Alam, sultan Sulu ketika itu menghadapi peperangan dengan kerajaan Sepanyol di Filipina.[13] Keadaan kucar-kacir di Filipina menyebabkan ramai pembesar mereka telah berhijrah ke tempat lain untuk mencari tempat yang lebih aman. Penghijrahan beliau telah membawa perubahan besar kepada perkampungan itu sehingga menjadikan kawasan tersebut selamat daripada ancaman lanun.[14] Pertapakan Datu Baginda Putih ini juga telah tersebar luas dan menarik lebih ramai bangsawan-bangsawan Filipina yang bergelar datu untuk menetap di kawasan tersebut.[15] Oleh itu kawasan tempat Datu Baginda bertapak dinamakan sebagai “Lahad Datu”. “Lahad” dalam dialek kaum Bajau membawa maksud tempat manakala “Datu ” merujuk kepada golongan yang bergelar Datu-datu dari Filipina. Oleh itu Lahad Datu bermaksud tempat Datu-datu.

Selain itu,terdapat nama lain yang merujuk kepada  Lahad Datu menurut penduduk tempatan. Nama Lahad Datu juga dikenali sebagai Kerugau yang berasal daripada bahasa Idahan. Kerugau membawa maksud kawasan tompok-tompok batu karang kerana kawasan batu karang ini banyak didapati di persekitaran pantai Lahad Datu bermula dengan kawasan Kunak sehingga kepada kawasan Tungku.[16]

2.2 Kedudukan Geografi

Merujuk kepada Peta 2.1, Lahad Datu sebuah daerah yang terletak di kawasan pantai timur Sabah dalam bahagian Tawau. Daerah ini menghadap Laut Sulu dan Teluk Darvel. Lahad Datu terletak pada kedudukan latitud 5º 1’ Utara dan longitud 118º 19’ timur. Jarak Lahad Datu lebih kurang 500 km daripada Bandar  Utama Sabah iaitu Kota Kinabalu dan berhampiran dengan beberapa bandar lain seperti Sandakan(154 km),Tawau(149 km),Semporna(160km), Kinabatangan(65 km) dan Kunak(75 km). Berdasarkan Peta 2.1 menunjukkan keluasan daerah Lahad Datu.

      

Sehingga tahun 1985, jumlah keluasan kawasan tanah Lahad Datu ialah 6,500 kilometer persegi (687,372 hektar). Lahad Datu memiliki enam mukim iaitu mukm Tungku,mukim Silabukan,mukim Segama,mukim Dam, mukim Bandar dan mukim Silam Kawasan di sebelah barat adalah bergunung ganang dan dikenali tanah tinggi Segama. Tanah-tanah tinggi ini diairi oleh Sungai Segama. Di bahagian timur tanah tinggi Segama terdapat kawasan tanah rendah yang dikenali sebagai Lembah Danum. Bahagian timur Lahad Datu dibentuk oleh selatan Semenanjung Dent. Kawasan berbukit bukau dengan Bagahak Renge mencapai ketinggian 760 meter. Selain itu, daerah ini memiliki tanah pamah dan tanah yang bercerun sesuai dijadikan kawasan pertanian. Kawasan Lahad Datu terlindung daripada ancaman ribut kerana Pulau Sakar yang mengelilingi Lahad Datu serta  memiliki iklim panas dan lembap sepanjang tahun.

2.3 Populasi Penduduk

Populasi Penduduk Lahad Datu pada peringkat awal sukar diketahui kerana tidak ada bancian awal yang dilakukan. Bagi penduduk Sabah bancian penduduk pertama kali dilakukan oleh NBCC  pada tahun 1891 iaitu lebih kurang 67 000 orang. Seterusnya bancian telah di telah dilakukan pada tahun 1901 dan 1911 iaitu 104,157 dan 214,279 masing-masing. Namun bancian ketiga-tiga tahun ini tidak lengkap kerana ketika itu, NBCC  belum menerokai kawasan pedalaman.

Jadual 2.1: Bancian penduduk Lahad Datu mengikut  tahun

Tahun     Lahad Datu

1970        29 135

1980        51 772

1991       118 272

Sumber: diubahsuai daripada Buku Tahunan Perangkaan Sabah 1992,Jabatan Perangkaan Malaysia.

Bancian bagi penduduk Lahad Datu selepas merdeka telah dilakukan pada tahun 1965, namun bancian yang dilakukan ini meliputi keseluruhan Residensi Tawau termasuk Lahad Datu,Kunak,Semporna dan daerah Tawau. Bancian ini tidak dapat digunakan untuk membandingkan bilangan penduduk Lahad Datu dari semasa ke semasa. Bancian penduduk Sabah dilakukan 10 tahun sekali. Berdasarkan jadual di atas, penduduk di Lahad Datu telah mengalami peningkatan yang mendadak iaitu 29 135 orang pada tahun 1970 kepada 51 772 orang pada tahun 1980. Seterusnya sepuluh tahun kemudian, penduduk Lahad Datu meningkat lagi iaitu kepada 118 272. Peningkatan ini dicatatkan kira-kira 50% daripada tahun 1980.

Manakala demografi penduduk di Lahad Datu menunjukkan kepelbagaian penduduk Lahad Datu. Antara kaum utama di Lahad Datu ialah Kaum Bajau, Kaum Kadazan Dusun dan Kaum Idahan. Namun masih terdapat pelbagai lagi kaum lain di Lahad Datu seperti Suluk,Orang Sungai,Brunei,Bisaya,Tidung,Indonesia,Kadayan dan lain-lain.

Kaum Bajau

Masyarakat Bajau boleh dibahagikan kepada dua di Sabah iaitu Bajau pantai Barat dan Bajau pantai Timur. Bajau di pantai Barat merupakan suku kaum yang menunggang kuda dan hidup di kawasan pedalaman. Manakala kaum Bajau pantai timur pula golongan yang hidup di kawasan laut. Kaum Bajau salah satu  suku kaum yang terbesar di Lahad Datu yang berasal daripada Mindanao dan Basilan. Mereka juga dikenali sebagai ‘Sea gypsies’ kerana mereka mengembara di Laut. Kebanyakan mereka ini juga dikenali dengan nama ‘Samah’ kerana kebanyakan kawasan penempatan mereka terletak di sekitar pantai.

Bajau Pantai Timur kebanyakan mereka bekerja sebagai nelayan,pemungut trepang dan mengumpul mutiara. Penempatan mereka termasuk di Sandakan,Lahad Datu,Tawau dan Semporna. Aktiviti mereka lebih kepada menangkap ikan, membina bot, dan perahu. Mengikut bancian tahun 1921, jumlah penduduk bajau di Sabah ialah 44,728 dan majoritinya tertumpu di Lahad Datu.[17] Pada tahun 1965, bancian yang dilakukan menunjukkan sebanyak 17 064 orang Bajau terdapat di Residen Tawau. Manakala pada tahun 1970,bilangan orang Bajau yang terdapat di Lahad Datu ialah 2807 orang. Mengikut bancian penduduk Lahad Datu berdasarkan Linguistik pada tahun 1982, kebanyakan penduduk Bajau ini boleh didapati di Tanjung Membatu dan Sungai Nyamuk (kira-kira 600 orang), Tanjung Labian(kira-kira 350 orang),Lok Buani(250 orang), Bengingod (kira-kira 499 orang), Dengan (kira-kira 353 orang), Telibas (kira-kira 422 orang), Makuau (kira-kira 100 orang), Mangkarat(kira-kira 30 orang), Tg. Membatu(30 orang),Bakapit (400 orang),Telisa i(kira-kira 600 orang) dan di Tg. Paras,Pulau Sakal, Pulau Tiga,Pilau Luok dan Teruakan iaitu kira-kira 800 orang penutur bahasa Bajau.[18]

Kaum Kadazan Dusun

Seterusnya ialah kaum Kadazan Dusun iaitu merupakan penduduk pribumi yang terbesar sekali di Sabah. Bancian tahun 1951 menunjukkan sebanyak 117 867 orang Kadazan Dusun di keseluruhan Sabah, mewakili 35.3% masyarakat Sabah. Manakala pada tahun 1965, terdapat sebanyak 2 126 orang Dusun di Residen Tawau. Pada tahun 1970, sebanyak 2 900 orang Kadazan Dusun di Lahad Datu. Di Lahad Datu, suku kaum Dusun ini boleh dibahagikan kepada dua iaitu Dusun Subpan dan Dusun Bagahak(Tungku).[19] Suku kaum Dusun Bagahak boleh ditemui di Ulu Tungku(kira-kira 1200 orang) yang merupakan penduduk pribumi Tungku dan juga di Kampung di Manar (kira-kira 90 orang).[20] Manakala suku kaum Dusun Subpan boleh ditemui di Ulu Segama dan Bukit Belacan iaitu 200 orang dan 600 orang masing-masing. Jika mengikut bancian penutur suku kaum Dusun di Lahad Datu keseluruhannya ialah kira-kira 2090 orang pada tahun 1982.

Kebanyakan orang Kadazan Dusun di Tungku masih belum beragama(Pagan) dan mereka masih mengamalkan kepercayaan dewa-dewa atau DOTO menurut bahasa mereka. Namun dengan kemasukan agama Islam yang dibawa oleh orang-orang Sulu dari Filipina dan kemasukan mubaligh Kristian, sebilangan masyarakat di sini sudah beragama Kristian dan Islam.

Kaum Idahan

Suku Kaum Idahan juga merupakan salah satu kaum Pribumi di Lahad Datu namun kaum ini jika dilakukan bancian akan dimasukkan dalam kategori “bumiputera lain-lain”. Suku kaum ini terkenal dengan aktiviti sarang burung mereka di Gua Madai. Pada tahun 1970, sebanyak 1643 orang Idahan terdapat di Lahad Datu. Suku Kaum ini boleh ditemui di Lahad Datu di Kg. Ramong dan Kg. Segangan kira-kira 498 orang. Masyarakat Idahan juga boleh ditemui di Rancangan Silabukan Peringkat 1,2 dan 3 namun mereka ini telah berasimilasi dengan penduduk lain. Selain itu jumlah suku kaum Idahan yang menetap di satu-satu tempat ialah Kg. Sepagaya iaitu kira-kira 2500 orang.[21]

2.4 Sistem Pentadbiran Peribumi sebelum kedatangan NBCC.

Sistem Pentadbiran awal di Lahad Datu bercorakkan politik Kesultanan, kerana kawasan Lahad Datu pernah dimiliki oleh Kesultanan Brunei sebelum diserahkan kepada Kesultanan Sulu. Corak pentadbiran Kesultanan Brunei  ke atas kawasan-kawasannya ialah Sultan Brunei akan mewakilkan pengiran-pengiran untuk mentadbir kawasan-kawasan jajahan Brunei. Pengiran-pengiran ini diberikan kuasa untuk memungut cukai dan juga mempunyai kuasa untuk hukuman walaupun terbatas. Namun semasa era pentadbiran Kesultanan Brunei, tidak diketahui Pengiran yang berkuasa ke atas Lahad Datu kerana tidak mempunyai rekod yang jelas. Perkampungan awal di daerah ini lebih kepada petempatan kecil di pinggir-pinggir pantai dan di Sungai Segama.[22]Hal ini kerana, sungai merupakan alat perhubungan yang penting sekali untuk memasuki kawasan pedalaman juga dijadikan petempatan.

Sebelum kedatangan penjajah barat,  pentadbiran awal penduduk kampung lebih bergantung kepada sistem Orang Tua (O.T). Sistem ini akan memilih pemimpin dikalangkan mereka sendiri dan orang yang mereka pilih mestilah anak kelahiran Lahad Datu.[23] Proses pemilihan ini dilihat kepada ciri-ciri seperti mempunyai pengetahuan yang luas mengenai adat,keterampilan dan mempunyai pengaruh yang besar dalam masyarakat. Pemilihan ini bukanlah berasaskan keturunan namun ada anak ketua kampung yang dipilih menggantikan bapanya disebabkan mempunyai ciri-ciri seperti di atas.

Setelah kedatangan NBCC, sistem pentadbiran ini telah diserapkan ke dalam sistem pentadbiran mereka dan diletakkan dalam hierarki yang paling bawah dalam pentadbiran mereka. Namun NBCC tidak membawa apa-apa perubahan kepada bentuk corak pentadbiran masyarakat tempatan. Hal ini kerana terdapat banyak adat-adat tempatan yang diamalkan oleh penduduk tempatan ketika itu. Pihak NBCC sendiri telah berjanji kepada penduduk tempatan bahawa akan menghormati adat istiadat penduduk setempat. Pemimpin peribumi daerah ini diberikan tugas-tugas tertentu seperti memungut cukai (cukai kepala) dan melaksanakan undang-undang adat mengikut kaum mereka. Pada masa tersebut kadar cukai kepala bagi setiap orang ialah sebanyak $1.50.[24] antara pemimpin peribumi daerah Lahad Datu padam masa tersebut ialah Dato Agasi dan Panglima Kiang (Lahad Datu),Panglima Udang (Silam), Panglima Salleh,Datu Kahar dan Sharif Jal yang mewakili suku kaum masing-masing.[25]

Sistem politik lain yang wujud juga di daerah ini ialah Sistem Ketua Bebas(Independent Chiefdom). Pemimpin-pemimpin ini mendapat kuasa mereka melalui keperwiraan dan tokoh yang mencabar kewibawaan Sultan di daerah-daerah persisiran pantai. Sebagai contoh ialah Datu Kurunding yang memerintah kawasan Tunku menyebabkan kawasan di sekitar Lahad Datu terkenal dengan sarang lanun oleh orang-orang Inggeris pada akhir abad ke-19.[26] Penubuhan Silam sebagai pusat pentadbiran awal NBCC adalah sebagai pangkalan tentera marin untuk menghadapi kegiatan pelanunan di Tunku.[27] NBCC telah menyerang kawasan ini pada tahun lewat tahun 1883 untuk membasmi kegiatan pelanunan yang semakin bertambah di Tunku.

2.5 Pentadbiran Lahad Datu Semasa Pemerintahan NBCC

Pentadbiran NBCC membahagikan Borneo Utara kepada beberapa bahagian untuk  melicinkan pentadbiran mereka. NBCC membentuk dua residensi utama iaitu Residensi Pantai Timur yang beribu pejabat di Sandakan dan Residensi Pantai Barat yang beribu pejabat di Jesselton(kemudian dikenali sebagai Kota Kinabalu). Kemudian mereka membentuk pentadbiran kecil dibeberapa wilayah seperti Wilayah Alock, Wilayah Clarke,Wilayah Cunliffe,Wilayah Dent,Wilayah Dewhurst,Wilayah Elphinestone,Wilayah Keppel,Wilayah Martin,Wilayah Mayne dan Wilayah Myburgh. Kesemua wilayah ini berhubung terus dengan kedua-dua residensi di atas.

Kawasan pentadbiran NBCC di bahagian pantai timur iaitu di daerah Lahad Datu dikenali sebagai Mayne Province(Wilayah Mayne). Wilayah Mayne meliputi kawasan Darvey Bay iaitu termasuk Lahad Datu dan  Silam. Manakala Elphinstone Province pula merangkumi kawasan Tawau.  Ketika itu pusat pentadbiran bagi Pantai Barat ialah di Silam yang kemudiannya Residen juga dibentuk di Lahad Datu.[28] Lahad Datu juga pernah dijadikan sebagai pusat pentadbiran bagi Residensi Pantai Barat sebelum pentadbirannya dipindahkan ke Tawau pada tahun 1916.[29] Perpindahan ini disebabkan Lahad Datu mengalami kebakaran yang sangat teruk. Pentadbiran NBCC telah memperkenalkan sistem Pegawai daerah atau District Officer (D.O).[30] D.O bertanggungjawab terhadap menjaga kawasan pentadbirannya termasuk kampung-kampung dan estet-estet pertanian. Pegawai Daerah juga berperanan menyediakan laporan tahunan bagi kawasan pentadbirannya untuk diberikan kepada gabenor atau residen. Majistret merupakan ketua pentadbiran utama bagi sesuatu residensi dan antara pegawai yang berkhidmat sebagai majistret  ialah A.R. Dunlop,Hasting dan C.H. Harington.[31] A.R Dunlop merupakan pegawai yang memainkan peranan yang sangat penting dalam pembentukan Tawau dan pembentukan awal Jesselton.[32]

Jadual 2.2: Senarai Pegawai Daerah Lahad Datu semasa NBCC

Tahun      Nama Pegawai Daerah

1902        H.w.l Bunbury

1917         H.Myddelton

1921         H.S. Arrindell

1922        C.F. Skinner

1926        B.R Cole Adams

1928        A.Rutter

1933        B.W Hurrell

Sumber: Suhaira Binti Mohammad,Sejarah Lahad Datu sebelum 1941,Latihan Ilmiah,Universiti Malaya:Kuala Lumpur,2004,hlm.44

2.6 Perkembangan Ekonomi Lahad Datu

Lahad Datu menunjukkan perkembangan yang agak perlahan kerana masyarakat awal lebih menumpukan kegiatan sara diri. Namun Lahad Datu sangat terkenal pengeluaran sarang burungnya sehingga menjadi salah satu barangan perdagangan antara kepulauan Borneo, Sulu dan China. Kedatangan NBCC telah merubah corak kegiatan ekonomi di Lahad Datu dengan memperkenalkan beberapa jenis kegiatan ekonomi.

2.6.1 Sektor Pertanian

Sebelum pentadbiran NBCC, kebanyakan masyarakat Lahad Datu menjalankan kegiatan ekonomi sara diri. Mereka mengusahakan tanaman padi sawah dan padi bukit, jagung, dan ubi kayu. Mereka juga mengutip hasil-hasil hutan dan laut untuk dijual kepada pedagang-pedagang China dan kepulauan Melayu. Sewaktu kedatangan kuasa NBCC  ke Sabah, pihak NBCC  telah melaksanakan dasar baru iaitu untuk mengeksploitasikan hasil bumi Sabah untuk mengukuhkan kewangan Syarikat. Hasil-hasil hutan dan laut merupakan salah satu komoditi utama sebagai barangan untuk dieksport ke luar negara seperti Singapura, China, Hong Kong dan Eropah. Di samping itu, pelbagai cukai diperkenalkan kepada rakyat tempatan untuk menambah kewangan Syarikat. Antara cukai-cukai yang diperkenalkan ialah lesen senjata, cukai eksport, cukai kepala, cukai tanah dan cukai jualan.

Kedatangan NBCC ke Lahad Datu telah membawa perkembangan yang pesat terhadap sektor pertanian di Lahad Datu. NBCC telah memperkenalkan pelbagai jenis tanaman kontan untuk di tanam di Lahad Datu,antaranya ialah tembakau,getah,kelapa, dan lain-lain. Daerah Lahad Datu terkenal dengan dua perkara iaitu tembakau dan emas. Pengeluaran tembakau di daerah ini tertumpu di Darvel Bay dan Segama. Di teluk Darvel , The New Darvel Bay (Borneo) Tobacco Plantations Ltd yang memainkan peranan yang penting dalam pengeluaran tembakau di Darvel Bay.

Bermula pada tahun 1912, pendapatan bagi tembakau telah meningkat kepada $1,118,219 berbanding $916,799 pada tahun lepas.[33] Pada masa ini, New Darvel Bay (Borneo) Tobacco Plantation Ltd merupakan pengeluaran tembakau yang aktif di daerah ini. Pada tahun 1920, pengeluaran tembakau di Darvel Bay mula mengalami kemerosotan. Hasil pengeluaran pada tahun ini adalah 754,498 Ibs berbanding pada tahun 1912 iaitu 1078,800 Ibs[34]. Keadaan ini disebabkan serangan haiwan perosak seperti gajah dan babi. Pada tahun 1922, pengeluaran tembakau di Darvel Bay meningkat sedikit kepada 526,103 Ibs berbanding pada tahun 1921 iaitu 518,171 Ibs, peningkatan sebanyak 7932 Ibs. Pada tahun ini eksport tembakau bagi teluk Darvel  ialah $472,519.[35]

Selain tembakau, Getah juga merupakan salah satu tanaman penting di daerah Lahad Datu sewaktu pentadbiran NBCC. Terdapat beberapa ladang yang dibuka di daerah ini seperti The Lahad Datu Cultur Maatschappy yang mengusahakan dua jenis tanaman iaitu getah dan kelapa dengan keluasan 1841 ½ ekar.[36] Ladang-ladang ini dibawah seliaan J.W.Stoffers.Pada tahun 1921, tanaman getah di ladang ini seluas 424 ekar telah menghasilkan 53,003 Ibs.Selain itu, terdapat beberapa lagi ladang yang menjalankan penanaman getah ini seperti The Lower Segama Rubber Estates Ltd yang memiliki kawasan seluas 600 ekar.[37] Hasil keluaran getah di ladang ini adalah sebanyak 61, 740 Ibs. Pada tahun 1920, sebanyak 161, 646 Ibs getah telah dieksport keluar dengan nilai $105,070.[38] Seterusnya pada tahun 1921 sebanyak 89,540 Ibs getah telah dieksport yang bernilai $34,716.Pada tahun 1922 jumlah getah di ladang ini adalah 190,596 Ibs bernilai $59,141.[39] Namun pengeluaran getah pada tahun 1934 mula mengalami kemerosotan disebabkan serangan haiwan liar seperti babi dan gajah.

Selain tembakau dan getah, kelapa  merupakan sumber ekonomi yang penting bagi NBCC kerana meningkatkan pendapatan kepada Lahad Datu. Kelapa mudah didapati di Lahad Datu kerana di pinggir pantai terdapat banyak deratan pokok kelapa. Kedatangan NBCC telah menjadikan kelapa sebagai sumber ekonomi komersial mereka. Kebiasaannya, hasil kelapa ini akan dieksport dalam bentuk kopra iaitu kelapa yang telah siap dipanggang dan dikeringkan. Ladang yang terlibat dalam penanaman kelapa ini ialah Ladang Lahad Datu Cultur Maatschappij. Hasil pengeluaran kelapa pada tahun 1911 ialah 906 pikul menurun kepada tahun 1912 iaitu 772 pikul.[40] Kemudiannya berlaku peningkatan permintaan yang tinggi terhadap kopra di Lahad Datu pada tahun 1917 iaitu sebanyak 25 000 pikul. Namun tiga tahun kemudian permintaan ini menyusut kepada 1240 pikul sahaja. Pada tahun 1921, permintaan terhadap kopra meningkat semula kepada 4 830 walaupun tidak dapat menyamai pengeluaran pada tahun 1917.[41] Seterusnya pada tahun 1922 pengeluaran kelapa ini meningkat lagi kepada 6520 pikul.[42]

2.6.2 Sektor Perikanan

Pada awalnya, ekonomi yang dijalankan oleh masyarakat Lahad Datu adalah secara tradisional sahaja seperti menangkap ikan, memungut hasil laut, mengumpul hasil hutan seperti kayu-kayan, dan juga bercucuk tanam. Misalnya, masyarakat Bajau yang menetap di pinggir pantai atau laut kebanyakannya adalah bekerja sebagai nelayan. Lahad Datu terkenal dengan hasil lautnya seperti kima,trepang dan mutiara dan orang Bajau yang menjadi pemungut atau pengusaha utama aktiviti pengumpulan trepang. Hasil trepang ini akan dikeringkan terlebih dahulu sebelum dijual kepada peniaga-peniaga Cina yang akan dieksport ke negara China. Bahan ini digunakan untuk tujuan perubatan dan kesihatan. Manakala Masyarakat Suluk pula adalah sangat terkenal dengan perusahaan mutiara dan juga mengumpul hasil laut seperti kerang sehingga mencecah berat 4 kilo ke atas. [43].Selain itu tiram juga merupakan salah satu hasil laut yang dikeluarkan oleh Lahad Datu kerana mudah didapati di kawasan Labuk Bay dan Darvel Bay. Perusahaan Tiram ini sangat menguntungkan kerana ia sejenis hidupan laut yang boleh mengeluarkan mutiara yang sangat bernilai tinggi.

Pada kebiasaannya, mereka hanyalah mengusahakannya untuk menyara kehidupan seharian mereka sahaja. Walau bagaimanapun, mereka akan menjualkannya kepada peniaga-peniaga yang lain sekiranya terdapat lebihan. Di samping itu, mereka juga turut mengambil kayu-kayan untuk digunakan sebagai bahan api  bagi kegunaan dan juga keperluan rumah seperti memasak.  Sejak awal lagi Lahad Datu telah menjadi tempat persinggahan kapal-kapal yang kebanyakannya datang dari kepulauan Sulu. Oleh itu, sejak awal lagi Lahad Datu telah terkenal sebagai pusat pelabuhan yang terkenal pada ketika itu sehingga menjadi pusat persinggahan yang terkenal pada ketika itu.

2.6.3 Memungut Sarang Burung

Aktiviti pemungutan sarang burung juga merupakan salah satu corak ekonomi awal bagi  masyarakat Lahad Datu sebelum awal abad ke-15 lagi. Aktiviti perdagangan ini dipercayai bermula apabila terdapat beberapa masyarakat cina yang telah belayar dan singgah ke Borneo dan juga ke Filipina dalam tahun 1405. [44] Sarang burung boleh didapati di dalam gua seperti Gua Gomantong, Madai, Baturang, Taparong, Melakop dan Penunggah. Sarang burung ini akan dijadikan sebagai alat pertukaran barangan dengan pedagang lain seperti pedagang cina dan Filipina. Aktiviti perdagangan sarang burung ini telah dikesan bermula sebelum abad ke-15.[45]

Di teluk Darvel ,suku kaum Idahan adalah pemilik sebahagian besar gua sarang burung di Madai. Mereka telah menjalankan aktiviti ini lebih daripada 30 generasi yang kebanyakkannya menetap di Kampung Segangan,Kg,Kg Binuang,Kg Bikang,Kg Tabanak dan kg. Sapagaya.Musim menuai sarang burang berbahagi kepada dua musim iaitu musim ‘Papas’(April-Mei) dan ‘Penanggoh’(Ogos-September). Dalam musim ini, masyarakat madai akan menetap di Madai sehingga habis musim menuai. Sarang burung ini boleh dibahagikan kepada 2 jenis iaitu hitam dan putih. Pihak NBCC telah menetapkan pembayaran cukai 10% bagi pengeluaran dari setiap gua seperti Gua Madai, Sagalog, Baturong dan gua-gua lain.

2.6.4 Perlombongan

Kegiatan perlombongan yang terkenal di Lahad Datu ialah emas yang dimulakan oleh NBCC pada tahun 1883 di kawasan the left bank of the lower Segama. Keadaan ini dibuktikan dengan laporan Malaysia Geological Survey yang menyebut di antara tahun 1927 hingga tahun 1928, emas boleh ditemui dengan mudah di sekitar kawasan Segama. [46] Namun kuantiti yang ditemui ini belum mencukupi untuk dijadikan sebagai salah satu sumber eksport.

2.7 Kesimpulan

Daerah ini telah mengalami perubahan yang mendadak sejak Lahad Datu dijadikan sebagai pusat pentadbiran pertama bagi NBCC. Daerah ini juga telah mengalami perubahan dari segi pentadbiran,ekonomi dan lain-lain melalui zaman NBCC. Perkembangan ini sedikit sebanyak memberi pendedahan kepada penduduk sekitar dalam pengenalan sistem ekonomi komersial dan lebih penting ialah pengenalan sistem pentadbiran. Bab seterusnya ialah membincangkan tentang sistem pentadbiran yang diamalkan di daerah Lahad Datu selepas merdeka dan perkembangan dari segi kemajuan daerah.

Rujukan :

[1]Borneo Utara mencapai kemerdekaannya apabila bercantum dengan Tanah Melayu,Singapura dan Sarawak pada 16 September 1963. Pada ketika itu juga, nama Borneo Utara telah digantikan kepada SABAH iaitu sebuah negeri baru dalam Persekutuan Malaysia.

[2] Daily Ekspress,10.9.2000, “How Sabah got its unique name”.

[3] Ibid.

[4] Ibid.

[5] Ibid.

[6] Lee Yong Leng,Sabah: Satu Kajian Geografi Petempatan, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pusaka, 1982, hlm., 32.

[7] Warisan Sabah. Pengenalan Ringkas Sejarah dan Warisan Sabah,1992,Muzium Sabah:Kota Kinabalu,(tiada penulis) hlm. 8.

[8] Daily Ekspress  ,Ismail Mansor ,”Kawasan tapak kaji purba unik dan menarik”, 19 Mac 2000.

[9] Taburan penduduk  Sabah yang dilakukan pada tahun 1960 menunjukkan bahawa kebanyakan masyarakat lebih tertumpu kepada Bandar-bandar pelabuhan seperti di Sandakan , Kota Kinabalu , Victoria(Labuan)  dan Tawau disebabkan faktor ekonomi. Di kawasan Lahad Datu, taburan penduduknya adalah kurang kerana faktor ekonomi yang kurang dimiliki oleh daerah ini.

[10] Utusan Borneo 1417 Hijrah.

[11]Louise Fraser, Madai: A Place of Great Fortune, Borneo (Culture.Nature.Adventure), 1997, hlm.17.

[12] Ibid.

[13] Sabihah Osman, Muhammad Hadi Abdullah & Sabullah Hakip, Sejarah Brunei,Menjelang Kemerdekaan,Dewan Bahasa dan Pustaka:Kuala Lumpur,1995,hlm. 12.

[14] Utusan Borneo,11.1.1996,”Lahad Datu Antara Lagenda dan Realiti”.

[15] Kewujudan golongan yang bergelar “datu” ini masih dapat ditemui di kebanyakan kawasan Lahad Datu. Sesetengah daripada mereka telah berjaya dan memiliki kerjaya mereka sendiri seperti Datu Nasrun bin Datu Mansur yang menjadi wakil rakyat di Lahad Datu.

[16] Profail Urus setia Daerah Lahad Datu.

[17] Suhaira Binti Mohammad,Sejarah Lahad Datu sebelum 1941,Latihan Ilmiah,Universiti Malaya:Kuala Lumpur,2004,hlm.21.

[18] Surat daripada Mohd Yaakub Abdul Hamid (Pegawai Daerah Lahad Datu) kepada Pengerusi Jawatankuasa Linguistik, Institut Linguistik SIL cawangan Malaysia,Kota Kinabalu bertarikh 15 Jun 1982.

[19] Sejak zaman dahulu orang-orang ini tinggal dan berkampung di sekeliling kaki bukit Bagahak, Tungku,oleh itu suku ini juga dikenali sebagai suku kaum Bagahak.

[20] Surat daripada Mohd Yaakub Abdul Hamid (Pegawai Daerah Lahad Datu) kepada Pengerusi Jawatankuasa Linguistik, Institut Linguistik SIL cawangan Malaysia,Kota Kinabalu bertarikh 15 Jun 1982.

[21] Ibid.

[22] Lee Yong Leng,Sabah: Satu Kajian Geografi Petempatan, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pusaka, 1982, hlm., 33.

[23] Suhaira Binti Mohammad, Sejarah Lahad Datu sebelum 1941,Latihan Ilmiah. Universiti Malaya:Kuala Lumpur, 2004,hlm. 42.

[24] Ibid, hlm.44

[25] Ibid.

[26] Sabihah Osman, Pentadbiran Pribumi Sabah Dalam Masa Pemerintahan Syarikat Berpiagam 1881-1941, 1985, Bangi: Universiti Kebangsaan Malaysia, hlm 11.

[27] Nama Tunku kini lebih dikenali sebagai “Tungku”.

[28] Beberapa daerah di sekitar Silam juga pernah berada di bawah pentadbiran Silam. Antaranya ialah daerah Semporna yang ditubuhkan pada 10 Mei tahun 1887. Namun disebabkan faktor perbelanjaan dari segi pentadbiran, pusat pentadbiran di Semporna telah diletakkan di bawah Silam. Rujuk Julia Binti Masal,Sejarah Migrasi Masyarakat Cina dan Pembangunan Ekonomi Semporna(1887-1941),Latihan Ilmiah, Universiti Malaysia Sabah,2008,hlm.35.

[29] Danny Wong Tze Ken,Community and Society,Natural History Publication(Borneo):Kota Kinabalu,2004, hlm 34.

[30] Suhaira Binti Mohammad,Sejarah Lahad Datu sebelum 1941, Universiti Malaya:Kuala Lumpur,2004, hlm 42.

[31] Danny Wong Tze Ken,Community and Society,Natural History Publication(Borneo):Kota Kinabalu,2004, hlm 34.

[32] Ibid.

[33] Annual Report State Of North Borneo,1912.

[34] Annual Report State Of North Borneo,1920.

[35] Annual Report State Of North Borneo,1922.

[36] Annual Report State Of North Borneo,1921.

[37]Ibid.hlm. 2.

[38] Annual Report State Of North Borneo,1920.

[39] Annual Report State Of North Borneo,1922.

[40] Annual Report State Of North Borneo,1912.

[41] Annual Report State Of North Borneo,1921.

[42] Annual Report State Of North Borneo,1922.

[43] Borneo Travel News, “The Suluk”, 1992, hlm.1.

[44] Suhaira Binti Mohammad, Sejarah Lahad Datu Sebelum Tahun 1941, Kuala Lumpur: Universiti Malaya, 2003, hlm.62.

[45] Ibid,hlm.61.

[46] Borneo Mail, “First Gold Find in Segama in 1883”, 1990.

Sumber : selongkarsejarah.blogspot.my

TAWAU SEJARAH KEE ABDULLAH. BELIAU PEMILIK SEPARUH BANDAR TAWAU HINGGA KINI. SEJARAH TAWAU AWAL ABAD 20

TAWAU. SEJARAH KEE ABDULLAH. BELIAU PEMILIK SEPARUH BANDAR TAWAU HINGGA KINI. SEJARAH TAWAU AWAL ABAD 20

ASAL

Nama sebenar OKK yang begitu berpengaruh memodenkan Tawau ini ialah Kee Kim Swee. Lahir pada 1863 di Kudat. Ayahnya Saudagar Kee Vun Sai, seorang pedagang Cina dari Brunei. Beliau  sebenarnya berasal dari Hainan, China. Di Brunei, Kee Vun Sai berkahwin dengan orang Dusun Tutung (Brunei) yang bernama Kipas.

Kemudiannya keluarga Kee Vun Sai berpindah, berniaga dan menetap di Sabah. Ketika berusia 31 tahun, pada tahun 1885 beliau berdagang dan terlibat dalam tragedi iaitu kapalnya karam di perairan Kudat. Beliau telah diselamatkan oleh seorang nelayan bernama Hussein semasa hanyut di laut pada ketika itu, bapa beliau, Saudagar Kee Kim Swee pula mati lemas dalam tragedi hitam itu.

Pak Ibrahim seorang penduduk kampung di Bandau, Kota Marudu berbangsa Melayu Suluk, memeliharanya sebagai anak angkat.  Kee Kim Swee terbuka hidayah memeluk agama Islam. Beliau yang fokus, gigih berlatih serta berwawasan ini telah mempelajari Islam dan bahasa Arab dengan baik daripada guru-guru Arab yang berdakwah di Kota Marudu ketika itu. Beliau memilih Abdullah sebagai nama Islam beliau dan seterusnya dikenali sebagai Kee Abdullah.

Ketika beliau berumur 31 tahun juga, beliau memulakan kerjaya beliau di dalam jabatan kerajaan sebagai kerani di Sandakan dan kemudiannya ditugaskan di Silam.

PENDIDIKAN

Pendidikan formal dan tidak formal Kee Abdullah menjadikan beliau sentiasa responsif, proaktif, tabah, komunikasi, gigih, positif, fokus dan mempunyai kemahiran kerja yang tinggi dalam kehidupannya. Urusan jual beli menjadikan beliau mahir berbahasa tempatan (Suluk, Tidung, sedikit Iban), Cina (Hainan) dan Inggeris. Kegiatan agama mahupun dakwah yang kuat pada dirinya pula disebabkan beliau sentiasa berkawan dengan agamawan, sering menderma, fokus masjid, rajin berdakwah merata Tawau menjadikan beliau bersungguh-sungguh mempelajari bahasa Arab dan Jawi.

KERJAYA

Memiliki sifat-sifat peribadi yang positif seperti itu, Kee Abdullah diberi kepercayaan oleh Pegawai Daerah Inggeris di Lahad Datu, Alexander Rankin Dunlop untuk ditugaskan sebagai penyelia kastam di Tawau pada 16 Oktober 1894. sebagai wakil Pegawai Daerah Lahad Datu sebagai Pemeriksa Kastam dan Pemungut Hasil.

Antara tugas utama beliau sebagai wakil kerajaan Inggeris ialah membuat pungutan Cukai Diri ( Poll Tax) bernilai $1 untuk setiap penduduk yang menjadi rakyat di bawah naungan Kerajaan British. Tidak lama selepas itu, Alexander Dunlop juga berpindah ke Tawau dan menjawat jawatan sebagai Residen Tawau yang pertama dan bertugas bersama sama Kee Abdullah di pejabat Residen.

Selama beliau bertugas di Tawau, beliau menjalankan tanggungjawab dengan mesra dan ini menjadikan hubungan beliau dengan masyarakat setempat khususnya masyarakat Melayu sangat erat. Akhirnya beliau mendirikan rumahtangga dengan gadis tempatan berketurunan Melayu Suluk bernama Jumatiah binti Ami Maiden dan dikurniakan beberapa orang yang antaranya merupakan pemimpin yang berjasa, tersohor dan disegani di Tawau seperti OKK Abu Bakar atau Penghulu Kee Abu Bakar.

PENGHULU @ OKK @ Ketua Anak Negeri

Di Tawau ketika era Pemerintahan British (SBUB), jawatan OKK atau Ketua Anak Negeri atau dengan lebih mesra dengan panggilan Penghulu ini telah disandang buat pertama kalinya oleh OKK Kee Abdullah pada akhir 1920-an. Beliau memegang jawatan Penghulu atau Ketua Anak Negeri ini sehingga beliau meninggal dunia pada tahun 1936.

Kemudiannya anak beliau, Abu Bakar Bin Kee Abdullah dipilih menggantikan beliau dengan gelaran OKK Kee Abu Bakar ataupun Penghulu Abu Bakar. Penghulu Abu Bakar telah memegang jawatan Penghulu ini selama 17 tahun iaitu sehingga beliau meninggal dunia pada tahun 1953. Penghulu Abu Bakar adalah pemimpin Melayu yang berjasa ketika era Pendudukan Tentera Jepun dan era Penyatuan Bangsa Melayu selepas era Perang melalui PKMT dan PIT.

Anak-anak Kee Abdullah yang lain ialah Kee Suleiman bin Kee Abdullah, bapa mertua kepada Datuk Abu Bakar Titingan, OKK Abu Bakar ini juga adalah idola kepada Abu Bakar Titingan. Pengerusi USNO Tawau iaitu pemimpin Melayu Tawau yang berjasa di dalam usaha mencapai kemerdekaan Tawau dan Sabah bersama Malaysia.

Kee Hafsah Binti Kee Sulaiman Ibu kepada Datuk Bahrum Abu Bakar Titingan, Datuk Tawfeq Abu Bakar Titingan dan Datuk Nizam Abu Bakar

K.Y Mustafa bin Kee Mohd Yusuf. Kee Mohd Yusof dan OKK Kee Ayub adalah anak OKK Kee Abu Bakar

Jika anak beliau, Penghulu Abu Bakar adalah pemimpin Melayu yang berjasa dan disayangi ketika era Pendudukan Jepun, Kee Abdullah pula antara pemimpin  yang berjasa ketika awal pemerintahan Kerajaan British di Tawau. Sebelum bertugas di Tawau, beliau telah mendapat pendidikan yang tinggi dan berjawatan dalam kerajaan. Dengan latar belakang pendidikan dan pengetahuan yang luas serta mampu bertutur dengan bahasa Inggeris dengan baik selain mampu berkomunikasi dengan mesra dengan masyarakat Melayu tempatan, kehadiran beliau sangat diperlukan oleh kerajaan Inggeris juga oleh masyarakat Melayu tempatan sendiri. Antara kelebihan beliau yang amat dikagumi ialah kemampuan beliau untuk bertutur dalam bahasa-bahasa tempatan, Cina, Arab dan menulis dalam tulisan Jawi.

KARISMATIK

Oleh itu semasa masih muda dan baru memulakan tugas beliau, beliau bukan sahaja bertugas untuk memungut hasil kewangan malahan juga diberi tugas untuk berurusan dengan masyarakat tempatan bagi memahami permasalahan mereka dan bergaul rapat dengan mereka. Setelah berpuluhan tahun bersama masyarakat tempatan yang berbangsa Melayu dan beragama Islam, beliau dianggap seorang pemimpin yang menjadi harapan untuk membantu bangsanya yang serba kedaifan dari segi ekonomi dan taraf pendidikan ketika itu. Pengetahuan beliau yang meluas melalui pengalaman bekerja bersama bangsa Inggeris digunakan sebaik baiknya untuk berbakti kepada anak bangsa di Tawau ini. Beliau bukan sahaja berusaha melalui kerjasama yang baik dengan kerajaan Inggeris untuk membantu meningkatkan taraf kehidupan masyarakat melalui kegiatan ekonomi dan pendidikan. Beliau juga menjadi mata dan telinga kerajaan untuk melihat permasalahan rakyat manakala di pihak masyarakat , beliau menjadi suara hati mereka untuk menyampaikan keluhan dan rintihan masyarakat yang daif dan serba kemiskinan untuk didengar pihak kerajaan.

Pada mulanya beliau adalah kepercayaan pihak Inggeris dengan perlantikan sebagai pegawai kerajaan Inggeris yang pertama ditugaskan di Tawau pada 1894. Kemudian beliau menjadi sebahagian masyarakat Melayu dan masyarakat Islam melalui perkahwinan dan hubungan keluarga. Sebagai seorang yang terpelajar, beliau bersama-sama dengan Imam Mustapa dan Habib Sheikh (3 sehabat) menjadi rujukan dan harapan masyarakat Melayu di Tawau ketika itu. Jika Habib Sheikh (menjadi ketua masyarakat pada 1916 ) dan Imam Mustapa ( menjadi ketua masyarakat pada 1925 ) menjadi rujukan agama, Kee Abdullah pula menjadi rujukan soal urusan dengan Kerajaan Inggeris. Mereka bertiga iaitu Kee Abdullah, Imam Mustapa dan Habib Sheikh merupakan pemimpin dan wakil masyarakat Melayu yang diiktirafkan Kerajaan Inggeris dan menduduki tempat dalam Mahkamah Anak Negeri (Native Court).

BAPA PEMODENAN TAWAU @ TAWAI

Kee Abdullah juga pernah terlibat dalam usaha mewujudkan sebuah pekan baru iaitu Pekan Tawau yang baru di sebuah tempat yang lebih strategik iaitu di sebuah tempat yang dikenali sebagai 'Tanjung' untuk menggantikan pekan lama iaitu 'Tawau Lama' yang tidak sesuai lagi untuk dijadikan pusat ekonomi bandar. Usaha ini sebagai langkah untuk menjadikan Tawau sebagai pekan yang lebih luas dan selesa menjadi pusat perdagangan dan perniagaan memandangkan Tawau Lama ketika itu agak sempit dan dipenuhi dengan rumah-rumah kampung masyarakat tempatan.

Kajian juga mendapati, Kee Abdullah memiliki tanah-tanah hingga di Sungai Sibuco, Tarakan yang pada ketika itu dimiliki Syarikat Borneo Utara British. Bukan sekadar Tanjung hingga ke Ranggu, malah merata Sungai Tawau hinggalah ke Kalabakan.

Oleh kerana beliau sangat dihormati oleh masyarakat Melayu dan juga mendapat kepercayaan British, beliau telah dilantik menjadi Ketua Masyarakat menggantikan Imam Mustapa. Seterusnya jawatan ketua masyarakat ini telah digantikan dengan jawatan baru yang dikenali sebagai Orang Kaya Kaya atau OKK. Kee Abdullah telah diberi penghormatan untuk pertama kalinya memegang jawatan yang baru ini dan selepas itu beliau dikenali sebagai OKK Kee Abdullah. Beliau terus memegang amanah untuk memikul tugas dan tanggungjawab sebagai Ketua Anak Negeri merangkap Penghulu atau Ketua Masyarakat sehinggalah akhir hayat beliau dan jawatan ini diteruskan pula oleh anak beliau sendiri iaitu OKK Abu Bakar seorang pemimpin yang berwibawa , berjasa , dihormati serta disayangi oleh masyarakat Melayu Tawau ketika hidupnya.

OKK Kee Abdullah meninggal dunia pada tahun 1936 ketika berusia 73 tahun setelah lama menyumbangkan jasa dan berbakti kepada bangsa Melayu Tawau selama puluhan tahun. Semasa beliau meninggal dunia, nama beliau sangat dihormati oleh masyarakat Melayu Tawau dan beliau terus dikenang kerana jasa-jasa beliau. Kerana itulah juga anak beliau, Abu Bakar Kee Abdullah dilantik menggantikan beliau sebagai Orang Kaya-Kaya (OKK) atau Penghulu merangkap Ketua Masyarakat Melayu Peribumi (Native Chief). Kini, nama Kee Abdullah telah diabadikan di sebuah jalan di tengah bandar Tawau sempena memperingati jasa-jasa kepada masyarakat dan penduduk di Tawau ini.

Sayugia diingatkan juga, menantu Penghulu Abu Bakar, iaitu Titingan mengambil nama Abu Bakar Titingan kepada nama penuhnya juga disebabkan karismatik mertuanya Penghulu Abu Bakar bin Kee Abdullah yang sangat hebat dalam memimpin masyarakat dan memajukan Bandar Tawau. walaupun Titingan menjadi lebih hebat dan dilantik memimpin masyarakat Tawau dalam berpolitik dan pendidikan nama Abu Bakar Titingan terus digunapakai oleh beliau sebagai penghormatan terunggul beliau terhadap bapa mertuanya.

Pada ketika ini, keturunan Kee Abdullah masih lagi menyumbangkan jasa dan bakti kepada rakyat Malaysia di Tawau. Antaranya ialah Datuk Tawfiq Abu Bakar Titingan, Adun Apas merangkap Menteri Belia dan Sukan Sabah. Usahawan terkemuka Sabah iaitu Dato Haji Nizam juga adalah cicit OKK Kee Abdullah.Mereka adalah cicit beliau yang merupakan anak kepada Kee Hafsah binti Kee Abu Bakar bin Kee Abdullah.  Selain itu, bekas Setiausaha Kerajaan Negeri Sabah, K.Y. Mustafa juga adalah cicit beliau iaitu anak kepada Kee Yusuf bin Kee Suleiman. Manakala Ketua Anak Negeri Tawau kini iaitu Kee Ayub bin Kee Abu Bakar adalah cucu beliau sendiri.

Sumber : esszone12.blogspot.my