Sejarah Awal Lahad Datu
2.0 Pendahuluan
Lahad Datu menjadi petempatan awal direkodkan pada tahun
1789 iaitu apabila Datu Baginda Putih berhijrah ke Lahad Datu. Pentadbiran
pertama telah direkodkan di Lahad Datu pada tahun 1881 oleh North Borneo
Chartered Company (NBCC) di Silam. Bermula daripada saat itu, Lahad Datu mula
menonjolkan peranannya sebagai sebuah pusat pentadbiran dan sumber ekonomi bagi
NBCC. Perubahan mula berlaku dari beberapa aspek di Lahad Datu seperti
ekonomi,pentadbiran dan politik. Justeru, dalam bab ini, perbincangan akan memberi
tumpuan kepada sejarah awal Lahad Datu iaitu dengan fokus perbincangan
berdasarkan sub tajuk seperti kedudukan geografi, perkembangan ekonomi,sejarah
awal pentadbiran dan lain-lain.
2.1 Sejarah Awal Lahad Datu
Sebelum membincangkan dengan lebih mendalam mengenai Lahad
Datu, sejarah mengenai Sabah secara umum akan dikaji dahulu. Setiap sejarawan
mempunyai beberapa pendapat mereka yang
berbeza mengenai asal usul nama bagi negeri Sabah yang juga dikenali sebagai negeri
di bawah angin ini. [1] Namun kebanyakan mereka bersetuju dengan pendapat yang
dibuat oleh Alien R. Maxwell melalui artikel beliau iaitu “The Origin of the
Name Sabah”(Sabah Society Journal 1981-1982) mempercayai bahawa nama Sabah
berasal daripada bahasa Melayu Brunei iaitu Saba yang bermaksud arah aliran
sungai.[2]
Penggunaan perkataan Sabak (Saba) juga pernah dilihat dalam dokumen pemberian hak kebenaran memiliki bahagian utara Borneo oleh Sultan Abdul Mubin dan pemberian gelaran “Maharaja Sabak” seperti yang dilaporkan dalam Straits Times Of Singapore(1879).[3]Pada tahun 1658, berlaku satu pemberontakan di antara Sultan Abdul Mubin dengan Pengeran Mohidin. Pemberontakan tersebut dilakukan oleh Sultan Mubin di Pulau Chermin. Sultan Brunei telah mengeluarkan titah
Penggunaan perkataan Sabak (Saba) juga pernah dilihat dalam dokumen pemberian hak kebenaran memiliki bahagian utara Borneo oleh Sultan Abdul Mubin dan pemberian gelaran “Maharaja Sabak” seperti yang dilaporkan dalam Straits Times Of Singapore(1879).[3]Pada tahun 1658, berlaku satu pemberontakan di antara Sultan Abdul Mubin dengan Pengeran Mohidin. Pemberontakan tersebut dilakukan oleh Sultan Mubin di Pulau Chermin. Sultan Brunei telah mengeluarkan titah
“Maka Baginda pun mengeluarkan titahnya, Hai Betara,kalau
sekiranya Betara dapat mengalahkan Sultan Mubin di Pulau Chermin itu,maka aku
berikan negeri sebelah Saba iaitu negeri Kimanis..” [4]
Sultan Sulu
telah datang membantu Sultan Brunei dan berjaya menumpaskan pemberontakan yang
dilakukan oleh Sultan Mubin. Setelah tewas kepada Sultan Sulu, Sultan Mubin
telah melarikan diri ke Kinarut.[5] Kejayaan Sultan Sulu menewaskan
pemberontakan tersebut menyebabkan Sultan Brunei telah menghadiahkan kawasan
timur laut Borneo kepada baginda pada tahun 1622.[6] Hal ini menyebabkan ramai
bangsawan dari Sulu datang ke kawasan di kawasan timur Sabah.[7]
Lahad Datu
merupakan salah satu daerah yang terdapat di pantai timur Sabah,sejak awal
penguasaan kerajaan tempatan sehingga kepada kemasukan kuasa barat ke Sabah,
kawasan daerah ini telah dikuasai oleh beberapa pihak. Pada awalnya, kawasan
daerah ini dan sekitarnya berada di bawah penguasaan Kesultanan Brunei
kemudiannya diserahkan kepada Sultan Sulu. Pada tahun 1878, Sultan Sulu telah
memajakkan kawasan yang dimilikinya itu kepada NBCC. Kesan Perang Dunia Ke-2 yang sangat teruk di
atas Sabah, NBCC telah menyerahkan kawasan yang dimilikinya kepada kerajaan
British.
Kajian
arkeologi menunjukkan bahawa beberapa bahagian di Lahad Datu telah didiami oleh sejak puluhan
ribu tahun yang lalu. Antara kawasan-kawasan yang pernah didiami oleh manusia
awal ialah di Tingkayu, dan Gua Madai. Kawasan Tingkayu dipercayai telah
didiami oleh manusia Paleolitik lebih daripada 20,000 tahun dahulu kerana
terdapat bukti longgokan hasil batuan yang digunakan untuk kegiatan membuat
alat daripada batu seperti senjata,peralatan keperluan seharian dan
lain-lain.[8] Kawasan di Lahad Datu ini dianggap sebagai tapak Paleolitik yang
tertua di Sabah. Ini menunjukkan sebelum bermulanya pemerintahan sebuah
kerajaan di Sabah, kawasan di sekitar Lahad Datu telah didiami oleh manusia
terawal. Namun masyarakat ini bukanlah yang membentuk penduduk Lahad Datu pada
hari ini kerana kebanyakan penduduk di Lahad Datu terdiri daripada masyarakat
yang berhijrah.[9]
Manakala
kawasan Gua Madai pula telah didiami oleh masyarakat Idahan sejak 10 000 tahun
yang lalu.[10] Kajian Muzium Sabah pada 1970-an mendapati aktiviti manusia
telah bermula di dalam gua tersebut lebih dari 18 000 tahun yang lalu. Keadaan ini dibuktikan
dengan penemuan beberapa peralatan pisau yang halus buatannya oleh ahli
Arkeologi dari Australia (Dr Peter Bellwood) dan Zoologist Britain pada tahun
1980-1982.[11] Gua Madai ini menjadi tempat tinggal manusia untuk sekian lama,
ini dibuktikan dengan rekod tinggalan binatang seperti badak,Khinzir,buaya,ular
dan rusa yang membuktikan sebagai diet manusia yang pernah tinggal di kawasan
tersebut. Dalam jangka masa 3000 tahun, gua madai ini didiami oleh manusia
namun disebabkan peningkatan aras laut menyebabkan kawasan ini ditinggalkan
untuk beberapa ribu tahun. Penemuan besi dan tembikar dari India menunjukkan
bahawa 1000 tahun kemudian, manusia mula mendiami gua ini semula.[12]
Menyentuh
mengenai asal usul Lahad Datu, terdapat beberapa peristiwa menceritakan
bagaimana daerah ini mendapat namanya. Nama Lahad Datu mula terkenal dengan
penghijrahan seorang bangsawan pada tahun 1879 dari Filipina iaitu Datu Baginda
Putih ke sebuah perkampungan kecil di persisiran pantai Lahad Datu. Datu
Baginda Putih merupakan seorang bangsawan yang sangat berpengaruh dalam zaman
Kesultanan Sulu. Penghijrahan Datu Baginda ini bukanlah disebabkan perintah
Sultan Sulu untuk mentadbir Lahad Datu, tetapi lebih kepada mencari tempat
tinggal yang baru di tanah seberang. Hal ini kerana pada tahun 1870-an, Sultan
Jamal Al Alam, sultan Sulu ketika itu menghadapi peperangan dengan kerajaan
Sepanyol di Filipina.[13] Keadaan kucar-kacir di Filipina menyebabkan ramai
pembesar mereka telah berhijrah ke tempat lain untuk mencari tempat yang lebih
aman. Penghijrahan beliau telah membawa perubahan besar kepada perkampungan itu
sehingga menjadikan kawasan tersebut selamat daripada ancaman lanun.[14]
Pertapakan Datu Baginda Putih ini juga telah tersebar luas dan menarik lebih
ramai bangsawan-bangsawan Filipina yang bergelar datu untuk menetap di kawasan
tersebut.[15] Oleh itu kawasan tempat Datu Baginda bertapak dinamakan sebagai
“Lahad Datu”. “Lahad” dalam dialek kaum Bajau membawa maksud tempat manakala
“Datu ” merujuk kepada golongan yang bergelar Datu-datu dari Filipina. Oleh itu
Lahad Datu bermaksud tempat Datu-datu.
Selain
itu,terdapat nama lain yang merujuk kepada
Lahad Datu menurut penduduk tempatan. Nama Lahad Datu juga dikenali
sebagai Kerugau yang berasal daripada bahasa Idahan. Kerugau membawa maksud
kawasan tompok-tompok batu karang kerana kawasan batu karang ini banyak
didapati di persekitaran pantai Lahad Datu bermula dengan kawasan Kunak
sehingga kepada kawasan Tungku.[16]
2.2 Kedudukan Geografi
Merujuk kepada Peta 2.1, Lahad Datu sebuah daerah yang
terletak di kawasan pantai timur Sabah dalam bahagian Tawau. Daerah ini
menghadap Laut Sulu dan Teluk Darvel. Lahad Datu terletak pada kedudukan
latitud 5º 1’ Utara dan longitud 118º 19’ timur. Jarak Lahad Datu lebih kurang
500 km daripada Bandar Utama Sabah iaitu
Kota Kinabalu dan berhampiran dengan beberapa bandar lain seperti Sandakan(154
km),Tawau(149 km),Semporna(160km), Kinabatangan(65 km) dan Kunak(75 km).
Berdasarkan Peta 2.1 menunjukkan keluasan daerah Lahad Datu.
Sehingga
tahun 1985, jumlah keluasan kawasan tanah Lahad Datu ialah 6,500 kilometer
persegi (687,372 hektar). Lahad Datu memiliki enam mukim iaitu mukm
Tungku,mukim Silabukan,mukim Segama,mukim Dam, mukim Bandar dan mukim Silam
Kawasan di sebelah barat adalah bergunung ganang dan dikenali tanah tinggi
Segama. Tanah-tanah tinggi ini diairi oleh Sungai Segama. Di bahagian timur
tanah tinggi Segama terdapat kawasan tanah rendah yang dikenali sebagai Lembah
Danum. Bahagian timur Lahad Datu dibentuk oleh selatan Semenanjung Dent.
Kawasan berbukit bukau dengan Bagahak Renge mencapai ketinggian 760 meter.
Selain itu, daerah ini memiliki tanah pamah dan tanah yang bercerun sesuai dijadikan
kawasan pertanian. Kawasan Lahad Datu terlindung daripada ancaman ribut kerana
Pulau Sakar yang mengelilingi Lahad Datu serta
memiliki iklim panas dan lembap sepanjang tahun.
2.3 Populasi Penduduk
Populasi Penduduk Lahad Datu pada peringkat awal sukar
diketahui kerana tidak ada bancian awal yang dilakukan. Bagi penduduk Sabah
bancian penduduk pertama kali dilakukan oleh NBCC pada tahun 1891 iaitu lebih kurang 67 000
orang. Seterusnya bancian telah di telah dilakukan pada tahun 1901 dan 1911
iaitu 104,157 dan 214,279 masing-masing. Namun bancian ketiga-tiga tahun ini
tidak lengkap kerana ketika itu, NBCC
belum menerokai kawasan pedalaman.
Jadual 2.1: Bancian penduduk Lahad Datu mengikut tahun
Tahun Lahad Datu
1970 29 135
1980 51 772
1991 118 272
Sumber: diubahsuai daripada Buku Tahunan Perangkaan Sabah
1992,Jabatan Perangkaan Malaysia.
Bancian bagi
penduduk Lahad Datu selepas merdeka telah dilakukan pada tahun 1965, namun
bancian yang dilakukan ini meliputi keseluruhan Residensi Tawau termasuk Lahad
Datu,Kunak,Semporna dan daerah Tawau. Bancian ini tidak dapat digunakan untuk
membandingkan bilangan penduduk Lahad Datu dari semasa ke semasa. Bancian
penduduk Sabah dilakukan 10 tahun sekali. Berdasarkan jadual di atas, penduduk
di Lahad Datu telah mengalami peningkatan yang mendadak iaitu 29 135 orang pada
tahun 1970 kepada 51 772 orang pada tahun 1980. Seterusnya sepuluh tahun
kemudian, penduduk Lahad Datu meningkat lagi iaitu kepada 118 272. Peningkatan
ini dicatatkan kira-kira 50% daripada tahun 1980.
Manakala
demografi penduduk di Lahad Datu menunjukkan kepelbagaian penduduk Lahad Datu.
Antara kaum utama di Lahad Datu ialah Kaum Bajau, Kaum Kadazan Dusun dan Kaum
Idahan. Namun masih terdapat pelbagai lagi kaum lain di Lahad Datu seperti
Suluk,Orang Sungai,Brunei,Bisaya,Tidung,Indonesia,Kadayan dan lain-lain.
Kaum Bajau
Masyarakat Bajau boleh dibahagikan kepada dua di Sabah iaitu
Bajau pantai Barat dan Bajau pantai Timur. Bajau di pantai Barat merupakan suku
kaum yang menunggang kuda dan hidup di kawasan pedalaman. Manakala kaum Bajau
pantai timur pula golongan yang hidup di kawasan laut. Kaum Bajau salah
satu suku kaum yang terbesar di Lahad
Datu yang berasal daripada Mindanao dan Basilan. Mereka juga dikenali sebagai
‘Sea gypsies’ kerana mereka mengembara di Laut. Kebanyakan mereka ini juga
dikenali dengan nama ‘Samah’ kerana kebanyakan kawasan penempatan mereka
terletak di sekitar pantai.
Bajau Pantai
Timur kebanyakan mereka bekerja sebagai nelayan,pemungut trepang dan mengumpul
mutiara. Penempatan mereka termasuk di Sandakan,Lahad Datu,Tawau dan Semporna.
Aktiviti mereka lebih kepada menangkap ikan, membina bot, dan perahu. Mengikut
bancian tahun 1921, jumlah penduduk bajau di Sabah ialah 44,728 dan majoritinya
tertumpu di Lahad Datu.[17] Pada tahun 1965, bancian yang dilakukan menunjukkan
sebanyak 17 064 orang Bajau terdapat di Residen Tawau. Manakala pada tahun
1970,bilangan orang Bajau yang terdapat di Lahad Datu ialah 2807 orang.
Mengikut bancian penduduk Lahad Datu berdasarkan Linguistik pada tahun 1982,
kebanyakan penduduk Bajau ini boleh didapati di Tanjung Membatu dan Sungai
Nyamuk (kira-kira 600 orang), Tanjung Labian(kira-kira 350 orang),Lok Buani(250
orang), Bengingod (kira-kira 499 orang), Dengan (kira-kira 353 orang), Telibas
(kira-kira 422 orang), Makuau (kira-kira 100 orang), Mangkarat(kira-kira 30
orang), Tg. Membatu(30 orang),Bakapit (400 orang),Telisa i(kira-kira 600 orang)
dan di Tg. Paras,Pulau Sakal, Pulau Tiga,Pilau Luok dan Teruakan iaitu kira-kira
800 orang penutur bahasa Bajau.[18]
Kaum Kadazan Dusun
Seterusnya ialah kaum Kadazan Dusun iaitu merupakan penduduk
pribumi yang terbesar sekali di Sabah. Bancian tahun 1951 menunjukkan sebanyak
117 867 orang Kadazan Dusun di keseluruhan Sabah, mewakili 35.3% masyarakat
Sabah. Manakala pada tahun 1965, terdapat sebanyak 2 126 orang Dusun di Residen
Tawau. Pada tahun 1970, sebanyak 2 900 orang Kadazan Dusun di Lahad Datu. Di
Lahad Datu, suku kaum Dusun ini boleh dibahagikan kepada dua iaitu Dusun Subpan
dan Dusun Bagahak(Tungku).[19] Suku kaum Dusun Bagahak boleh ditemui di Ulu
Tungku(kira-kira 1200 orang) yang merupakan penduduk pribumi Tungku dan juga di
Kampung di Manar (kira-kira 90 orang).[20] Manakala suku kaum Dusun Subpan
boleh ditemui di Ulu Segama dan Bukit Belacan iaitu 200 orang dan 600 orang
masing-masing. Jika mengikut bancian penutur suku kaum Dusun di Lahad Datu
keseluruhannya ialah kira-kira 2090 orang pada tahun 1982.
Kebanyakan
orang Kadazan Dusun di Tungku masih belum beragama(Pagan) dan mereka masih
mengamalkan kepercayaan dewa-dewa atau DOTO menurut bahasa mereka. Namun dengan
kemasukan agama Islam yang dibawa oleh orang-orang Sulu dari Filipina dan
kemasukan mubaligh Kristian, sebilangan masyarakat di sini sudah beragama Kristian
dan Islam.
Kaum Idahan
Suku Kaum Idahan juga merupakan salah satu kaum Pribumi di
Lahad Datu namun kaum ini jika dilakukan bancian akan dimasukkan dalam kategori
“bumiputera lain-lain”. Suku kaum ini terkenal dengan aktiviti sarang burung
mereka di Gua Madai. Pada tahun 1970, sebanyak 1643 orang Idahan terdapat di
Lahad Datu. Suku Kaum ini boleh ditemui di Lahad Datu di Kg. Ramong dan Kg.
Segangan kira-kira 498 orang. Masyarakat Idahan juga boleh ditemui di Rancangan
Silabukan Peringkat 1,2 dan 3 namun mereka ini telah berasimilasi dengan
penduduk lain. Selain itu jumlah suku kaum Idahan yang menetap di satu-satu
tempat ialah Kg. Sepagaya iaitu kira-kira 2500 orang.[21]
2.4 Sistem Pentadbiran Peribumi sebelum kedatangan NBCC.
Sistem Pentadbiran awal di Lahad Datu bercorakkan politik
Kesultanan, kerana kawasan Lahad Datu pernah dimiliki oleh Kesultanan Brunei
sebelum diserahkan kepada Kesultanan Sulu. Corak pentadbiran Kesultanan
Brunei ke atas kawasan-kawasannya ialah
Sultan Brunei akan mewakilkan pengiran-pengiran untuk mentadbir kawasan-kawasan
jajahan Brunei. Pengiran-pengiran ini diberikan kuasa untuk memungut cukai dan
juga mempunyai kuasa untuk hukuman walaupun terbatas. Namun semasa era
pentadbiran Kesultanan Brunei, tidak diketahui Pengiran yang berkuasa ke atas
Lahad Datu kerana tidak mempunyai rekod yang jelas. Perkampungan awal di daerah
ini lebih kepada petempatan kecil di pinggir-pinggir pantai dan di Sungai
Segama.[22]Hal ini kerana, sungai merupakan alat perhubungan yang penting
sekali untuk memasuki kawasan pedalaman juga dijadikan petempatan.
Sebelum
kedatangan penjajah barat, pentadbiran
awal penduduk kampung lebih bergantung kepada sistem Orang Tua (O.T). Sistem
ini akan memilih pemimpin dikalangkan mereka sendiri dan orang yang mereka
pilih mestilah anak kelahiran Lahad Datu.[23] Proses pemilihan ini dilihat
kepada ciri-ciri seperti mempunyai pengetahuan yang luas mengenai
adat,keterampilan dan mempunyai pengaruh yang besar dalam masyarakat. Pemilihan
ini bukanlah berasaskan keturunan namun ada anak ketua kampung yang dipilih
menggantikan bapanya disebabkan mempunyai ciri-ciri seperti di atas.
Setelah
kedatangan NBCC, sistem pentadbiran ini telah diserapkan ke dalam sistem
pentadbiran mereka dan diletakkan dalam hierarki yang paling bawah dalam
pentadbiran mereka. Namun NBCC tidak membawa apa-apa perubahan kepada bentuk
corak pentadbiran masyarakat tempatan. Hal ini kerana terdapat banyak adat-adat
tempatan yang diamalkan oleh penduduk tempatan ketika itu. Pihak NBCC sendiri
telah berjanji kepada penduduk tempatan bahawa akan menghormati adat istiadat
penduduk setempat. Pemimpin peribumi daerah ini diberikan tugas-tugas tertentu
seperti memungut cukai (cukai kepala) dan melaksanakan undang-undang adat
mengikut kaum mereka. Pada masa tersebut kadar cukai kepala bagi setiap orang
ialah sebanyak $1.50.[24] antara pemimpin peribumi daerah Lahad Datu padam masa
tersebut ialah Dato Agasi dan Panglima Kiang (Lahad Datu),Panglima Udang
(Silam), Panglima Salleh,Datu Kahar dan Sharif Jal yang mewakili suku kaum
masing-masing.[25]
Sistem
politik lain yang wujud juga di daerah ini ialah Sistem Ketua Bebas(Independent
Chiefdom). Pemimpin-pemimpin ini mendapat kuasa mereka melalui keperwiraan dan
tokoh yang mencabar kewibawaan Sultan di daerah-daerah persisiran pantai.
Sebagai contoh ialah Datu Kurunding yang memerintah kawasan Tunku menyebabkan
kawasan di sekitar Lahad Datu terkenal dengan sarang lanun oleh orang-orang
Inggeris pada akhir abad ke-19.[26] Penubuhan Silam sebagai pusat pentadbiran
awal NBCC adalah sebagai pangkalan tentera marin untuk menghadapi kegiatan
pelanunan di Tunku.[27] NBCC telah menyerang kawasan ini pada tahun lewat tahun
1883 untuk membasmi kegiatan pelanunan yang semakin bertambah di Tunku.
2.5 Pentadbiran Lahad Datu Semasa Pemerintahan NBCC
Pentadbiran NBCC membahagikan Borneo Utara kepada beberapa
bahagian untuk melicinkan pentadbiran
mereka. NBCC membentuk dua residensi utama iaitu Residensi Pantai Timur yang
beribu pejabat di Sandakan dan Residensi Pantai Barat yang beribu pejabat di
Jesselton(kemudian dikenali sebagai Kota Kinabalu). Kemudian mereka membentuk
pentadbiran kecil dibeberapa wilayah seperti Wilayah Alock, Wilayah
Clarke,Wilayah Cunliffe,Wilayah Dent,Wilayah Dewhurst,Wilayah Elphinestone,Wilayah
Keppel,Wilayah Martin,Wilayah Mayne dan Wilayah Myburgh. Kesemua wilayah ini
berhubung terus dengan kedua-dua residensi di atas.
Kawasan
pentadbiran NBCC di bahagian pantai timur iaitu di daerah Lahad Datu dikenali
sebagai Mayne Province(Wilayah Mayne). Wilayah Mayne meliputi kawasan Darvey
Bay iaitu termasuk Lahad Datu dan Silam.
Manakala Elphinstone Province pula merangkumi kawasan Tawau. Ketika itu pusat pentadbiran bagi Pantai
Barat ialah di Silam yang kemudiannya Residen juga dibentuk di Lahad Datu.[28]
Lahad Datu juga pernah dijadikan sebagai pusat pentadbiran bagi Residensi
Pantai Barat sebelum pentadbirannya dipindahkan ke Tawau pada tahun 1916.[29]
Perpindahan ini disebabkan Lahad Datu mengalami kebakaran yang sangat teruk.
Pentadbiran NBCC telah memperkenalkan sistem Pegawai daerah atau District
Officer (D.O).[30] D.O bertanggungjawab terhadap menjaga kawasan pentadbirannya
termasuk kampung-kampung dan estet-estet pertanian. Pegawai Daerah juga
berperanan menyediakan laporan tahunan bagi kawasan pentadbirannya untuk
diberikan kepada gabenor atau residen. Majistret merupakan ketua pentadbiran
utama bagi sesuatu residensi dan antara pegawai yang berkhidmat sebagai
majistret ialah A.R. Dunlop,Hasting dan
C.H. Harington.[31] A.R Dunlop merupakan pegawai yang memainkan peranan yang
sangat penting dalam pembentukan Tawau dan pembentukan awal Jesselton.[32]
Jadual 2.2: Senarai Pegawai Daerah Lahad Datu semasa NBCC
Tahun Nama Pegawai Daerah
1902 H.w.l Bunbury
1917 H.Myddelton
1921 H.S. Arrindell
1922 C.F. Skinner
1926 B.R Cole Adams
1928 A.Rutter
1933 B.W Hurrell
Sumber: Suhaira Binti Mohammad,Sejarah Lahad Datu sebelum
1941,Latihan Ilmiah,Universiti Malaya:Kuala Lumpur,2004,hlm.44
2.6 Perkembangan Ekonomi Lahad Datu
Lahad Datu menunjukkan perkembangan yang agak perlahan
kerana masyarakat awal lebih menumpukan kegiatan sara diri. Namun Lahad Datu
sangat terkenal pengeluaran sarang burungnya sehingga menjadi salah satu
barangan perdagangan antara kepulauan Borneo, Sulu dan China. Kedatangan NBCC
telah merubah corak kegiatan ekonomi di Lahad Datu dengan memperkenalkan
beberapa jenis kegiatan ekonomi.
2.6.1 Sektor Pertanian
Sebelum pentadbiran NBCC, kebanyakan masyarakat Lahad Datu
menjalankan kegiatan ekonomi sara diri. Mereka mengusahakan tanaman padi sawah
dan padi bukit, jagung, dan ubi kayu. Mereka juga mengutip hasil-hasil hutan
dan laut untuk dijual kepada pedagang-pedagang China dan kepulauan Melayu.
Sewaktu kedatangan kuasa NBCC ke Sabah,
pihak NBCC telah melaksanakan dasar baru
iaitu untuk mengeksploitasikan hasil bumi Sabah untuk mengukuhkan kewangan
Syarikat. Hasil-hasil hutan dan laut merupakan salah satu komoditi utama
sebagai barangan untuk dieksport ke luar negara seperti Singapura, China, Hong
Kong dan Eropah. Di samping itu, pelbagai cukai diperkenalkan kepada rakyat
tempatan untuk menambah kewangan Syarikat. Antara cukai-cukai yang
diperkenalkan ialah lesen senjata, cukai eksport, cukai kepala, cukai tanah dan
cukai jualan.
Kedatangan
NBCC ke Lahad Datu telah membawa perkembangan yang pesat terhadap sektor
pertanian di Lahad Datu. NBCC telah memperkenalkan pelbagai jenis tanaman
kontan untuk di tanam di Lahad Datu,antaranya ialah tembakau,getah,kelapa, dan
lain-lain. Daerah Lahad Datu terkenal dengan dua perkara iaitu tembakau dan
emas. Pengeluaran tembakau di daerah ini tertumpu di Darvel Bay dan Segama. Di
teluk Darvel , The New Darvel Bay (Borneo) Tobacco Plantations Ltd yang
memainkan peranan yang penting dalam pengeluaran tembakau di Darvel Bay.
Bermula pada tahun 1912, pendapatan bagi tembakau telah
meningkat kepada $1,118,219 berbanding $916,799 pada tahun lepas.[33] Pada masa
ini, New Darvel Bay (Borneo) Tobacco Plantation Ltd merupakan pengeluaran
tembakau yang aktif di daerah ini. Pada tahun 1920, pengeluaran tembakau di
Darvel Bay mula mengalami kemerosotan. Hasil pengeluaran pada tahun ini adalah
754,498 Ibs berbanding pada tahun 1912 iaitu 1078,800 Ibs[34]. Keadaan ini
disebabkan serangan haiwan perosak seperti gajah dan babi. Pada tahun 1922, pengeluaran
tembakau di Darvel Bay meningkat sedikit kepada 526,103 Ibs berbanding pada
tahun 1921 iaitu 518,171 Ibs, peningkatan sebanyak 7932 Ibs. Pada tahun ini
eksport tembakau bagi teluk Darvel ialah
$472,519.[35]
Selain
tembakau, Getah juga merupakan salah satu tanaman penting di daerah Lahad Datu
sewaktu pentadbiran NBCC. Terdapat beberapa ladang yang dibuka di daerah ini
seperti The Lahad Datu Cultur Maatschappy yang mengusahakan dua jenis tanaman
iaitu getah dan kelapa dengan keluasan 1841 ½ ekar.[36] Ladang-ladang ini
dibawah seliaan J.W.Stoffers.Pada tahun 1921, tanaman getah di ladang ini
seluas 424 ekar telah menghasilkan 53,003 Ibs.Selain itu, terdapat beberapa
lagi ladang yang menjalankan penanaman getah ini seperti The Lower Segama Rubber
Estates Ltd yang memiliki kawasan seluas 600 ekar.[37] Hasil keluaran getah di
ladang ini adalah sebanyak 61, 740 Ibs. Pada tahun 1920, sebanyak 161, 646 Ibs
getah telah dieksport keluar dengan nilai $105,070.[38] Seterusnya pada tahun
1921 sebanyak 89,540 Ibs getah telah dieksport yang bernilai $34,716.Pada tahun
1922 jumlah getah di ladang ini adalah 190,596 Ibs bernilai $59,141.[39] Namun
pengeluaran getah pada tahun 1934 mula mengalami kemerosotan disebabkan
serangan haiwan liar seperti babi dan gajah.
Selain
tembakau dan getah, kelapa merupakan
sumber ekonomi yang penting bagi NBCC kerana meningkatkan pendapatan kepada
Lahad Datu. Kelapa mudah didapati di Lahad Datu kerana di pinggir pantai
terdapat banyak deratan pokok kelapa. Kedatangan NBCC telah menjadikan kelapa
sebagai sumber ekonomi komersial mereka. Kebiasaannya, hasil kelapa ini akan
dieksport dalam bentuk kopra iaitu kelapa yang telah siap dipanggang dan
dikeringkan. Ladang yang terlibat dalam penanaman kelapa ini ialah Ladang Lahad
Datu Cultur Maatschappij. Hasil pengeluaran kelapa pada tahun 1911 ialah 906
pikul menurun kepada tahun 1912 iaitu 772 pikul.[40] Kemudiannya berlaku
peningkatan permintaan yang tinggi terhadap kopra di Lahad Datu pada tahun 1917
iaitu sebanyak 25 000 pikul. Namun tiga tahun kemudian permintaan ini menyusut
kepada 1240 pikul sahaja. Pada tahun 1921, permintaan terhadap kopra meningkat
semula kepada 4 830 walaupun tidak dapat menyamai pengeluaran pada tahun
1917.[41] Seterusnya pada tahun 1922 pengeluaran kelapa ini meningkat lagi
kepada 6520 pikul.[42]
2.6.2 Sektor Perikanan
Pada awalnya, ekonomi yang dijalankan oleh masyarakat Lahad
Datu adalah secara tradisional sahaja seperti menangkap ikan, memungut hasil
laut, mengumpul hasil hutan seperti kayu-kayan, dan juga bercucuk tanam.
Misalnya, masyarakat Bajau yang menetap di pinggir pantai atau laut
kebanyakannya adalah bekerja sebagai nelayan. Lahad Datu terkenal dengan hasil
lautnya seperti kima,trepang dan mutiara dan orang Bajau yang menjadi pemungut
atau pengusaha utama aktiviti pengumpulan trepang. Hasil trepang ini akan dikeringkan
terlebih dahulu sebelum dijual kepada peniaga-peniaga Cina yang akan dieksport
ke negara China. Bahan ini digunakan untuk tujuan perubatan dan kesihatan.
Manakala Masyarakat Suluk pula adalah sangat terkenal dengan perusahaan mutiara
dan juga mengumpul hasil laut seperti kerang sehingga mencecah berat 4 kilo ke
atas. [43].Selain itu tiram juga merupakan salah satu hasil laut yang
dikeluarkan oleh Lahad Datu kerana mudah didapati di kawasan Labuk Bay dan
Darvel Bay. Perusahaan Tiram ini sangat menguntungkan kerana ia sejenis hidupan
laut yang boleh mengeluarkan mutiara yang sangat bernilai tinggi.
Pada kebiasaannya, mereka hanyalah mengusahakannya untuk menyara kehidupan seharian mereka sahaja. Walau bagaimanapun, mereka akan menjualkannya kepada peniaga-peniaga yang lain sekiranya terdapat lebihan. Di samping itu, mereka juga turut mengambil kayu-kayan untuk digunakan sebagai bahan api bagi kegunaan dan juga keperluan rumah seperti memasak. Sejak awal lagi Lahad Datu telah menjadi tempat persinggahan kapal-kapal yang kebanyakannya datang dari kepulauan Sulu. Oleh itu, sejak awal lagi Lahad Datu telah terkenal sebagai pusat pelabuhan yang terkenal pada ketika itu sehingga menjadi pusat persinggahan yang terkenal pada ketika itu.
Pada kebiasaannya, mereka hanyalah mengusahakannya untuk menyara kehidupan seharian mereka sahaja. Walau bagaimanapun, mereka akan menjualkannya kepada peniaga-peniaga yang lain sekiranya terdapat lebihan. Di samping itu, mereka juga turut mengambil kayu-kayan untuk digunakan sebagai bahan api bagi kegunaan dan juga keperluan rumah seperti memasak. Sejak awal lagi Lahad Datu telah menjadi tempat persinggahan kapal-kapal yang kebanyakannya datang dari kepulauan Sulu. Oleh itu, sejak awal lagi Lahad Datu telah terkenal sebagai pusat pelabuhan yang terkenal pada ketika itu sehingga menjadi pusat persinggahan yang terkenal pada ketika itu.
2.6.3 Memungut Sarang Burung
Aktiviti pemungutan sarang burung juga merupakan salah satu
corak ekonomi awal bagi masyarakat Lahad
Datu sebelum awal abad ke-15 lagi. Aktiviti perdagangan ini dipercayai bermula
apabila terdapat beberapa masyarakat cina yang telah belayar dan singgah ke
Borneo dan juga ke Filipina dalam tahun 1405. [44] Sarang burung boleh didapati
di dalam gua seperti Gua Gomantong, Madai, Baturang, Taparong, Melakop dan
Penunggah. Sarang burung ini akan dijadikan sebagai alat pertukaran barangan dengan
pedagang lain seperti pedagang cina dan Filipina. Aktiviti perdagangan sarang
burung ini telah dikesan bermula sebelum abad ke-15.[45]
Di teluk
Darvel ,suku kaum Idahan adalah pemilik sebahagian besar gua sarang burung di
Madai. Mereka telah menjalankan aktiviti ini lebih daripada 30 generasi yang
kebanyakkannya menetap di Kampung Segangan,Kg,Kg Binuang,Kg Bikang,Kg Tabanak
dan kg. Sapagaya.Musim menuai sarang burang berbahagi kepada dua musim iaitu
musim ‘Papas’(April-Mei) dan ‘Penanggoh’(Ogos-September). Dalam musim ini,
masyarakat madai akan menetap di Madai sehingga habis musim menuai. Sarang
burung ini boleh dibahagikan kepada 2 jenis iaitu hitam dan putih. Pihak NBCC
telah menetapkan pembayaran cukai 10% bagi pengeluaran dari setiap gua seperti
Gua Madai, Sagalog, Baturong dan gua-gua lain.
2.6.4 Perlombongan
Kegiatan perlombongan yang terkenal di Lahad Datu ialah emas
yang dimulakan oleh NBCC pada tahun 1883 di kawasan the left bank of the lower
Segama. Keadaan ini dibuktikan dengan laporan Malaysia Geological Survey yang
menyebut di antara tahun 1927 hingga tahun 1928, emas boleh ditemui dengan
mudah di sekitar kawasan Segama. [46] Namun kuantiti yang ditemui ini belum
mencukupi untuk dijadikan sebagai salah satu sumber eksport.
2.7 Kesimpulan
Daerah ini telah mengalami perubahan yang mendadak sejak
Lahad Datu dijadikan sebagai pusat pentadbiran pertama bagi NBCC. Daerah ini
juga telah mengalami perubahan dari segi pentadbiran,ekonomi dan lain-lain
melalui zaman NBCC. Perkembangan ini sedikit sebanyak memberi pendedahan kepada
penduduk sekitar dalam pengenalan sistem ekonomi komersial dan lebih penting
ialah pengenalan sistem pentadbiran. Bab seterusnya ialah membincangkan tentang
sistem pentadbiran yang diamalkan di daerah Lahad Datu selepas merdeka dan
perkembangan dari segi kemajuan daerah.
Rujukan :
Rujukan :
[1]Borneo Utara mencapai kemerdekaannya apabila bercantum
dengan Tanah Melayu,Singapura dan Sarawak pada 16 September 1963. Pada ketika
itu juga, nama Borneo Utara telah digantikan kepada SABAH iaitu sebuah negeri
baru dalam Persekutuan Malaysia.
[2] Daily Ekspress,10.9.2000, “How Sabah got its unique
name”.
[3] Ibid.
[4] Ibid.
[5] Ibid.
[6] Lee Yong Leng,Sabah: Satu Kajian Geografi Petempatan,
Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pusaka, 1982, hlm., 32.
[7] Warisan Sabah. Pengenalan Ringkas Sejarah dan Warisan
Sabah,1992,Muzium Sabah:Kota Kinabalu,(tiada penulis) hlm. 8.
[8] Daily Ekspress
,Ismail Mansor ,”Kawasan tapak kaji purba unik dan menarik”, 19 Mac
2000.
[9] Taburan penduduk
Sabah yang dilakukan pada tahun 1960 menunjukkan bahawa kebanyakan
masyarakat lebih tertumpu kepada Bandar-bandar pelabuhan seperti di Sandakan ,
Kota Kinabalu , Victoria(Labuan) dan
Tawau disebabkan faktor ekonomi. Di kawasan Lahad Datu, taburan penduduknya
adalah kurang kerana faktor ekonomi yang kurang dimiliki oleh daerah ini.
[10] Utusan Borneo 1417 Hijrah.
[11]Louise Fraser, Madai: A Place of Great Fortune, Borneo
(Culture.Nature.Adventure), 1997, hlm.17.
[12] Ibid.
[13] Sabihah Osman, Muhammad Hadi Abdullah & Sabullah
Hakip, Sejarah Brunei,Menjelang Kemerdekaan,Dewan Bahasa dan Pustaka:Kuala
Lumpur,1995,hlm. 12.
[14] Utusan Borneo,11.1.1996,”Lahad Datu Antara Lagenda dan
Realiti”.
[15] Kewujudan golongan yang bergelar “datu” ini masih dapat
ditemui di kebanyakan kawasan Lahad Datu. Sesetengah daripada mereka telah
berjaya dan memiliki kerjaya mereka sendiri seperti Datu Nasrun bin Datu Mansur
yang menjadi wakil rakyat di Lahad Datu.
[16] Profail Urus setia Daerah Lahad Datu.
[17] Suhaira Binti Mohammad,Sejarah Lahad Datu sebelum
1941,Latihan Ilmiah,Universiti Malaya:Kuala Lumpur,2004,hlm.21.
[18] Surat daripada Mohd Yaakub Abdul Hamid (Pegawai Daerah
Lahad Datu) kepada Pengerusi Jawatankuasa Linguistik, Institut Linguistik SIL
cawangan Malaysia,Kota Kinabalu bertarikh 15 Jun 1982.
[19] Sejak zaman dahulu orang-orang ini tinggal dan
berkampung di sekeliling kaki bukit Bagahak, Tungku,oleh itu suku ini juga
dikenali sebagai suku kaum Bagahak.
[20] Surat daripada Mohd Yaakub Abdul Hamid (Pegawai Daerah
Lahad Datu) kepada Pengerusi Jawatankuasa Linguistik, Institut Linguistik SIL
cawangan Malaysia,Kota Kinabalu bertarikh 15 Jun 1982.
[21] Ibid.
[22] Lee Yong Leng,Sabah: Satu Kajian Geografi Petempatan,
Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pusaka, 1982, hlm., 33.
[23] Suhaira Binti Mohammad, Sejarah Lahad Datu sebelum
1941,Latihan Ilmiah. Universiti Malaya:Kuala Lumpur, 2004,hlm. 42.
[24] Ibid, hlm.44
[25] Ibid.
[26] Sabihah Osman, Pentadbiran Pribumi Sabah Dalam Masa
Pemerintahan Syarikat Berpiagam 1881-1941, 1985, Bangi: Universiti Kebangsaan
Malaysia, hlm 11.
[27] Nama Tunku kini lebih dikenali sebagai “Tungku”.
[28] Beberapa daerah di sekitar Silam juga pernah berada di
bawah pentadbiran Silam. Antaranya ialah daerah Semporna yang ditubuhkan pada
10 Mei tahun 1887. Namun disebabkan faktor perbelanjaan dari segi pentadbiran,
pusat pentadbiran di Semporna telah diletakkan di bawah Silam. Rujuk Julia
Binti Masal,Sejarah Migrasi Masyarakat Cina dan Pembangunan Ekonomi
Semporna(1887-1941),Latihan Ilmiah, Universiti Malaysia Sabah,2008,hlm.35.
[29] Danny Wong Tze Ken,Community and Society,Natural
History Publication(Borneo):Kota Kinabalu,2004, hlm 34.
[30] Suhaira Binti Mohammad,Sejarah Lahad Datu sebelum 1941,
Universiti Malaya:Kuala Lumpur,2004, hlm 42.
[31] Danny Wong Tze Ken,Community and Society,Natural
History Publication(Borneo):Kota Kinabalu,2004, hlm 34.
[32] Ibid.
[33] Annual Report State Of North Borneo,1912.
[34] Annual Report State Of North Borneo,1920.
[35] Annual Report State Of North Borneo,1922.
[36] Annual Report State Of North Borneo,1921.
[37]Ibid.hlm. 2.
[38] Annual Report State Of North Borneo,1920.
[39] Annual Report State Of North Borneo,1922.
[40] Annual Report State Of North Borneo,1912.
[41] Annual Report State Of North Borneo,1921.
[42] Annual Report State Of North Borneo,1922.
[43] Borneo Travel News, “The Suluk”, 1992, hlm.1.
[44] Suhaira Binti Mohammad, Sejarah Lahad Datu Sebelum
Tahun 1941, Kuala Lumpur: Universiti Malaya, 2003, hlm.62.
[45] Ibid,hlm.61.
[46] Borneo Mail, “First Gold Find in Segama in 1883”, 1990.
Sumber : selongkarsejarah.blogspot.my
wow maklumat lengkap .... Terima kasih
ReplyDelete